AI ndryshon shërbimet publike shqiptare

Hyrje: Revolucioni i Inteligjencës Artificiale në Shërbimet Publike Shqiptare

Shqipëria ka nisur një rrugëtim ambicioz drejt së ardhmes, duke vënë Inteligjencën Artificiale (AI) në qendër të transformimit dixhital të saj. Vizioni është i qartë: AI do të shërbejë si gur themeli për të ndërtuar një administratë publike proaktive, efikase dhe të përqendruar te qytetari, duke synuar integrimin e plotë të saj në sektorë kyç si shëndetësia, arsimi dhe administrata publike brenda pesë viteve të ardhshme. Ky revolucion teknologjik nuk është thjesht një modernizim; ai prek drejtpërdrejt tre shtylla kryesore: përmirësimin rrënjësor të shërbimeve për qytetarët, përshpejtimin e procesit të integrimit në Bashkimin Evropian përmes automatizimit të përafrimit të legjislacionit, dhe forcimin e luftës kundër korrupsionit duke rritur transparencën dhe llogaridhënien. Në këtë artikull, do të eksplorojmë arritjet konkrete deri më tani, planet novatore për të ardhmen dhe sfidat që duhen kapërcyer për të realizuar plotësisht këtë vizion transformues.

Dora e një personi që përdor një tastierë, me ikona dixhitale që përfaqësojnë shërbimet qeveritare dhe AI.

Zemra Dixhitale e Qeverisjes: e-Albania dhe Asistenti Virtual

Platforma e-Albania përbën shembullin më të shkëlqyer të këtij transformimi. Nga një fillim modest me vetëm 14 shërbime elektronike në vitin 2013, ajo është shndërruar në një portal unik që ofron 1,247 shërbime për 3.2 milionë qytetarë dhe biznese. Sot, e-Albania mbulon 95% të të gjitha shërbimeve publike, duke i bërë ato të aksesueshme 24 orë në 7 ditë të javës, duke eliminuar nevojën për radhë dhe burokraci të panevojshme.

Hapi tjetër gjigant në këtë evolucion ishte lansimi në dhjetor 2023 i Asistentit Virtual, një mjet i fuqizuar nga AI dhe i zhvilluar në bashkëpunim me Microsoft. Në një kohë të shkurtër, ky asistent ka menaxhuar me sukses mbi 1 milion kërkesa nga qytetarët, duke ofruar përgjigje dhe orientim në kohë reale. Por ambiciet nuk ndalen këtu. Planet për versionin 2.0 të Asistentit Virtual parashikojnë një avatar interaktiv me zë dhe pamje njerëzore, i cili do të jetë i aftë të përpunojë dhe të përfundojë në mënyrë të pavarur kërkesat tuaja për dokumente dhe shërbime të ndryshme. Ndikimi i këtij dixhitalizimi është edhe ekonomik. Vlerësohet se falë eliminimit të radhëve dhe kursimit të kohës, qytetarët dhe bizneset shqiptare kanë kursyer rreth 620 milionë euro, një dëshmi e qartë e efikasitetit që sjell teknologjia.

Përshpejtimi i Integrimit Evropian përmes AI

Një nga sfidat më të mëdha në rrugën e Shqipërisë drejt Bashkimit Evropian është procesi i stërmundimshëm i përafrimit të legjislacionit kombëtar me atë të BE-së, i njohur si acquis communautaire. Për të përshpejtuar këtë proces historik, qeveria shqiptare po vë në lëvizje një aleat të fuqishëm: Inteligjencën Artificiale. Ky përdorim strategjik i teknologjisë synon të automatizojë dhe të thjeshtojë detyra që tradicionalisht kërkonin vite të tëra pune intensive.

Në thelb të kësaj nisme qëndron Përpunimi i Gjuhës Natyrale (NLP), një degë e AI që i mundëson kompjuterëve të kuptojnë dhe përpunojnë gjuhën njerëzore. Kjo teknologji po përdoret për të automatizuar procesin e përkthimit të akteve ligjore të BE-së, për të identifikuar me saktësi mbivendosjet apo mospërputhjet me ligjet ekzistuese shqiptare dhe për të hartuar tabelat e konkordancës. Ky hap, i mbështetur nga një projekt pilot i quajtur “Përafrimi Ligjor i BE-së i mbështetur nga AI”, shërben si një shembull konkret i potecialit transformues të teknologjisë në procese komplekse ligjore. Duke dëshmuar angazhimin serioz, qeveria ka alokuar një fond prej 2.6 milionë eurosh për tenderin “Përdorimi i Inteligjencës Artificiale në Procesin e Transpozimit të Acquis”. Objektivi final është sa ambicioz, aq edhe i qartë: përfundimi i plotë i përafrimit me direktivat e BE-së deri në vitin 2026, duke shkurtuar ndjeshëm kohën e integrimit.

AI: Një Armë kundër Korrupsionit dhe për Efiçencë Administrative

Përtej integrimit evropian, Shqipëria e sheh Inteligjencën Artificiale si një mjet kyç për të modernizuar administratën publike dhe për të luftuar një nga plagët më të vjetra të saj: korrupsionin. Vizioni është radikal dhe largpamës, i artikuluar qartë nga Kryeministri Edi Rama, i cili ka propozuar konceptin e një ministrie të drejtuar tërësisht nga AI në të ardhmen. Ideja është që vendimmarrja e bazuar në të dhëna dhe algoritme mund të eliminojë nepotizmin, konfliktet e interesit dhe të rrisë në mënyrë eksponenciale transparencën dhe efikasitetin.

Për të materializuar këtë vizion, hapa konkretë janë duke u ndërmarrë. Një prej tyre është plani për ndërtimin e një platforme prokurimesh publike të bazuar në AI deri në vitin 2026, e cila do të monitorojë dhe analizojë tenderët për të parandaluar praktikat korruptive. Paralelisht, po punohet për zhvillimin e një modeli AI për të zbuluar evazionin fiskal dhe krimin financiar. Ky sistem do të analizojë në kohë reale të dhënat masive nga faturat elektronike dhe deklaratat doganore për të identifikuar anomalitë dhe aktivitetet e dyshimta. Këto nisma janë pjesë e një strategjie më të gjerë të quajtur ‘Shqipëria Dixhitale 2030’, e cila synon që deri në fund të dekadës, vendi të transformohet në një shoqëri pa para fizike (cashless), ku të gjitha transaksionet financiare dhe ndërveprimet me shtetin të jenë plotësisht dixhitale.

Përtej Ekranit: Qytetet Inteligjente dhe Sektorët e së Ardhmes

Ambiciet e Shqipërisë për AI shtrihen përtej shërbimeve dixhitale, duke synuar transformimin e hapësirave tona urbane. Një hap madhor në këtë drejtim është partneriteti strategjik me Presight, një kompani e specializuar në analitikën e të dhënave masive me AI, për të implementuar një projekt kombëtar për qytete inteligjente që do të mbulojë 20 bashki. Ky projekt synon të përmirësojë cilësinë e jetës së qytetarëve duke reduktuar trafikun, duke mundësuar një përgjigje më të shpejtë ndaj emergjencave dhe duke optimizuar shërbimet publike. Këto operacione do të monitorohen në kohë reale përmes një qendre komandimi të avancuar, e cila do të centralizojë vendimmarrjen. Paralelisht, zgjerimi i AI po planifikohet edhe në sektorë të tjerë jetikë. Për shembull, në shëndetësi, plani është që deri në vitin 2027 të jetë funksional një sistem radiologjie i fuqizuar nga AI. E gjithë kjo infrastrukturë dixhitale mbrohet nga Agjencia Kombëtare e Shoqërisë së Informacionit (AKSHI), e cila operon një qendër sigurie të bazuar në AI dhe machine learning (mësim makinerik). Kjo qendër monitoron hapësirën kibernetike qeveritare 24/7 dhe i përgjigjet automatikisht mbi 60% të incidenteve ditore, duke garantuar një themel të sigurt për inovacionin.

Sfidat dhe Rruga Rregullatore Përpara

Pavarësisht vrullit teknologjik, një nga sfidat më të mëdha mbetet ritmi me të cilin kuadri ligjor dhe rregullator duhet të përshtatet. Aktualisht, ekziston një boshllëk ligjor sa i përket ndërveprimit të AI me qytetarët dhe menaxhimit të të dhënave personale. Kjo situatë ka ngritur shqetësime të arsyeshme nga specialistë të fushës dixhitale, aktivistë të shoqërisë civile dhe aktorë të tjerë publikë. Ata theksojnë nevojën urgjente për mekanizma të fortë ligjorë që parandalojnë keqpërdorimin dhe mbrojnë vlerat demokratike, të drejtat e njeriut, privatësinë dhe integritetin e të dhënave. Duke e njohur këtë nevojë, Shqipëria po punon për të adresuar këto sfida në mënyrë proaktive. Qeveria është në procesin e finalizimit të Strategjisë së parë Kombëtare për Inteligjencën Artificiale, e cila do të shërbejë si një udhërrëfyes për zhvillimin dhe përdorimin e AI. Objektivi kryesor është arritja e një përputhjeje të plotë me Aktin e Inteligjencës Artificiale të Bashkimit Evropian (EU AI Act). Kjo do të sigurojë që përparimi teknologjik të balancohet me një kornizë të qartë për përdorimin etik, të sigurt dhe transparent të AI, duke forcuar besimin e publikut në këto teknologji transformuese.

Përfundim: Vizioni i Shqipërisë Dixhitale dhe Ekuilibri Delikat

Shqipëria po kalon një transformim të thellë dixhital, ku Inteligjenca Artificiale (AI) është vendosur në qendër të strategjisë kombëtare. Nga dixhitalizimi i 95% të shërbimeve publike përmes portalit e-Albania, deri te planet ambicioze për një ministri të drejtuar nga AI dhe projekte mbarëkombëtare për qytete inteligjente, vendi ynë po pozicionohet si një pionier i inovacionit në rajon. Kjo lëvizje strategjike nuk është thjesht një përditësim teknologjik, por një ri-imagjinim i plotë i mënyrës se si shteti ndërvepron me qytetarët e tij.

Potenciali i këtij vizioni është i jashtëzakonshëm. Duke përdorur AI për të automatizuar proceset, siç është përshpejtimi i përafrimit të legjislacionit me atë të BE-së, Shqipëria synon të krijojë një qeverisje më efiçente, transparente dhe të përgjegjshme. Për qytetarët, kjo përkthehet në një përmirësim të prekshëm të cilësisë së jetës. Reduktimi i burokracisë dhe eliminimi i radhëve pritet të kursejë kohë dhe para, me një vlerësim prej 620 milionë eurosh të kursyera për qytetarët dhe bizneset. Synimi për t’u bërë një shoqëri pa para të thata (cashless) deri në vitin 2030 tregon një angazhim të qartë për një administratë në shërbim të plotë të publikut.

Një autostradë me makina, e mbuluar me rrjetë linjash ndërlidhëse dixhitale, që simbolizon qytetet inteligjente.

Megjithatë, rruga drejt kësaj të ardhmeje kërkon një ekuilibër delikat. Ndërsa Shqipëria përqafon me entuziazëm teknologjinë, ajo përballet me sfidën kritike të hendekut ligjor në lidhje me ndërveprimin e AI me qytetarët dhe trajtimin e të dhënave personale. Ndërtimi i kornizave të forta ligjore dhe etike, të cilat mbrojnë privatësinë, të drejtat e njeriut dhe vlerat demokratike, është po aq i rëndësishëm sa vetë inovacioni. Përpjekjet aktuale për të finalizuar strategjinë e parë kombëtare për AI dhe për t’u përafruar plotësisht me Aktin e BE-së për Inteligjencën Artificiale janë hapa thelbësorë në drejtimin e duhur. Në fund të fundit, suksesi i vizionit dixhital të Shqipërisë nuk do të matet vetëm me efiçencën e algoritmeve të saj, por me mençurinë për t’i qeverisur ato në mënyrë të drejtë dhe të qëndrueshme për të gjithë.