Ekonomia Shqiptare - Analizë e Thelluar 2025

Hyrje: Një Panoramë e Qëndrueshme me Sfida Strukturore

Në vitin 2024, ekonomia shqiptare demonstroi një qëndrueshmëri të konsiderueshme, duke vazhduar një trajektore rritjeje pozitive pavarësisht pasigurive në mjedisin e jashtëm ekonomik dhe gjeopolitik. E mbështetur fuqimisht nga një sektor turizmi në lulëzim, një aktivitet i vrullshëm ndërtimi dhe një konsum i brendshëm solid, vendi ka lundruar me sukses nëpër dallgët e presioneve inflacioniste globale dhe ngadalësimit ekonomik të partnerëve kryesorë tregtarë. Institucionet financiare ndërkombëtare si Banka Botërore dhe Fondi Monetar Ndërkombëtar (FMN) kanë konfirmuar këtë ecuri pozitive, duke parashikuar një rritje të qëndrueshme, ndonëse të moderuar, edhe për vitin 2025. Sipas Bankës Botërore, rritja ekonomike e Shqipërisë pritet të jetë 3.3% në vitin 2024, me një përshpejtim të lehtë në 3.4% për vitin 2025, e nxitur kryesisht nga konsumi, turizmi dhe ndërtimi. Kjo rritje vjen në një kohë kur FMN vlerëson se prodhimi i vendit është tashmë dukshëm mbi nivelin e tij para pandemisë, një dëshmi e rimëkëmbjes së shpejtë.

Megjithatë, pas këtyre shifrave optimiste fshihen sfida strukturore të thella që kërkojnë vëmendje urgjente. Sfida kryesore mbetet plakja e shpejtë e popullsisë dhe emigracioni, të cilat ushtrojnë presion mbi tregun e punës dhe sistemin e pensioneve. Produktiviteti i ulët, informaliteti i lartë në ekonomi dhe një varësi në rritje nga sektorë si ndërtimi dhe pasuritë e paluajtshme, të cilët nuk kontribuojnë domosdoshmërisht në modernizimin afatgjatë të ekonomisë, mbeten shqetësime thelbësore. Ky artikull do të analizojë në thellësi zhvillimet kryesore makroekonomike, do të shqyrtojë tendencat në tregjet financiare dhe sektorin bankar, do të vlerësojë peizazhin e investimeve dhe do të identifikojë sfidat dhe mundësitë kritike që përcaktojnë të ardhmen ekonomike të Shqipërisë dhe rajonit.

Stabiliteti Makroekonomik: Rritja e PBB-së dhe Politika Monetare

Në qendër të performancës ekonomike të Shqipërisë qëndron një rritje solide e Prodhimit të Brendshëm Bruto (PBB). Për vitin 2024, parashikimet nga institucione të ndryshme konvergojnë rreth një shifre prej 3.3% deri në 4%. Një analizë thekson se viti 2024 u karakterizua nga një rritje ekonomike rreth 3.8-4% dhe një inflacion i kontrolluar prej 2-3%. Kjo rritje është mbështetur nga një bazë e gjerë sektorësh, me turizmin dhe ndërtimin si protagonistët kryesorë. FMN ka rishikuar në rritje parashikimin e tij për vitin 2025, duke e çuar në 3.8%, një sinjal besimi i ndikuar nga ecuria pozitive e turizmit dhe ndërtimit në vitin 2024.

Në frontin e politikës monetare, Banka e Shqipërisë ka luajtur një rol proaktiv. Përgjatë vitit 2024 dhe në fillim të 2025, autoriteti monetar ka manovruar me kujdes për të balancuar kontrollin e inflacionit me nevojën për të mbështetur rritjen ekonomike. Pas një serie rritjesh për të frenuar çmimet, Banka ka filluar një cikël lehtësimi monetar. Në korrik 2025, Banka e Shqipërisë uli normën bazë të interesit nga 2.75% në 2.5%, duke argumentuar se kjo lëvizje do të ndihmonte në kthimin më të shpejtë të inflacionit në objektiv dhe në stabilizimin e kursit të këmbimit. Më vonë, në gusht 2025, Këshilli Mbikëqyrës vendosi ta mbajë të pandryshuar normën në 2.5%, duke e konsideruar këtë qëndrim si të përshtatshëm për të ruajtur stabilitetin e çmimeve. Këto vendime reflektojnë një inflacion që, ndonëse me luhatje, ka treguar shenja të qarta normalizimi, duke zbritur drejt objektivit prej 3% të Bankës Qendrore.

Njerëz që qëndrojnë pranë shtyllave shumëngjyrëshe që përfaqësojnë Qëllimet e Zhvillimit të Qëndrueshëm të OKB-së, duke simbolizuar zhvillimin ekonomik dhe social afatgjatë.

Tregjet Financiare dhe Sektori Bankar: Likuiditet dhe Rritje e Kreditimit

Sistemi financiar shqiptar, me sektorin bankar në epiqendër, ka shfaqur qëndrueshmëri dhe një dinamikë pozitive. Sipas Bankës së Shqipërisë, aktiviteti i sektorit bankar u zhvillua në mënyrë të qëndrueshme dhe vijoi të zgjerohej gjatë gjashtëmujorit të parë të 2024. Një tregues kyç i shëndetit të sektorit është rritja e kreditimit, veçanërisht në monedhën vendase. Ulja e normës bazë të interesit nga Banka e Shqipërisë ka ndikuar në uljen e kostove të huamarrjes për bizneset dhe individët, duke stimuluar kërkesën për kredi. Ulja e mëtejshme e normës bazë të interesit ka gjasa të ndikojë në një rënie të mëtejshme të kostove të huamarrjes në lekë.

Tregu i letrave me vlerë të qeverisë ka reflektuar gjithashtu këtë tendencë, me yield-et e bonove të thesarit që kanë ndjekur lëvizjet e normës bazë. Rënia e normës bazë të interesit për periudhën 2014–2021, ndikoi drejtpërsëdrejti në rënien e normave të kthimit për titujt e qeverisë, duke ulur koston e financimit për qeverinë. Për të financuar nevojat buxhetore dhe për të rifinancuar borxhin ekzistues, Shqipëria ka vazhduar të jetë aktive edhe në tregjet ndërkombëtare. Në fillim të vitit 2025, qeveria emetoi me sukses një eurobond me vlerë 650 milionë euro dhe me normë interesi 5%, një operacion që u konsiderua si ndër më të suksesshmit për shkak të kërkesës së lartë nga investitorët, e cila arriti 4.3 herë më shumë se shuma e kërkuar. Ky sukses tregon një nivel të lartë besimi të investitorëve ndërkombëtarë tek financat publike dhe perspektiva ekonomike e vendit.

Paralelisht, tregu i pasurive të paluajtshme vazhdon të jetë një motor i rëndësishëm ekonomik, por edhe një burim potencial rreziku. Vlera e transaksioneve në këtë sektor arriti 58.4 miliardë lekë në gjashtëmujorin e parë të 2024, një rritje sinjifikative krahasuar me vitin e kaluar. Banka e Shqipërisë raporton vlerësime optimiste për situatën aktuale dhe pritshmëritë në këtë treg, ku rreth 50% e pronave blihen përmes kredisë bankare. Megjithatë, rritja e shpejtë e çmimeve kërkon një monitorim të kujdesshëm për të parandaluar krijimin e flluskave speculative.

Investimet e Huaja Direkte (IHD) dhe Mjedisi i Biznesit

Shqipëria ka vazhduar të tërheqë Investime të Huaja Direkte (IHD), të cilat luajnë një rol jetik në financimin e deficitit të llogarisë korrente dhe modernizimin e ekonomisë. Në vitin 2024, IHD-të arritën shifrën rekord 1,58 miliardë euro, me një rritje prej 5.6% krahasuar me vitin pararendës. Sektorët kryesorë që kanë përfituar nga ky fluks kapitali janë pasuritë e paluajtshme (379 milionë euro), industria nxjerrëse (214 milionë euro), dhe energjia (166 milionë euro). Partnerët tradicionalë si Holanda, Italia dhe Turqia mbeten investitorët më të mëdhenj. Një zhvillim interesant është rritja e konsiderueshme e fitimit të riinvestuar nga kompanitë e huaja, që arriti në 853 milionë euro, një tregues që shpesh interpretohet si sinjal besimi në stabilitetin dhe potencialin e ekonomisë lokale.

Sidoqoftë, struktura e këtyre investimeve ngre disa pikëpyetje. Instituti për Studime Ndërkombëtare i Vjenës (wiiw) vë në dukje se rritja e IHD-ve mbështetet kryesisht te ndërtimi dhe pasuritë e paluajtshme, sektorë që nuk kontribuojnë në rritjen e produktivitetit dhe modernizimin e ekonomisë. Për më tepër, ritmi i rritjes së IHD-ve në Shqipëri, ndonëse pozitiv, ishte më i ngadalshëm se ai i vendeve të tjera të rajonit, çka tregon se vendi mund të mos po përfitojë plotësisht nga tendencat e reja të zhvendosjes së zinxhirëve të vlerës në Europë. Për të kaluar nga një model rritjeje i bazuar te ndërtimi në një model të qëndrueshëm dhe inovativ, është e domosdoshme që politikat të nxisin sipërmarrjen, të mbështesin sektorët inovativë dhe të përmirësojnë kushtet e tregut të punës.

Sfidat Strukturore dhe Perspektiva Rajonale

Pavarësisht progresit, ekonomia shqiptare përballet me sfida të konsiderueshme afatgjata. Më kryesorja ndër to është demografia. Emigracioni i lartë dhe plakja e popullsisë paraqesin një rrezik serioz për rritjen afatgjatë. Kjo dukuri po çon në mungesa të theksuara të fuqisë punëtore në sektorë të ndryshëm dhe një fenomen të “ikjes së trurit” që varfëron kapitalin njerëzor të vendit. Papunësia tek të rinjtë mbetet e lartë, duke arritur në 18.9%, dhe niveli i varfërisë, ndonëse në rënie, pritet të jetë rreth 20% në vitin 2025.

Një tjetër sfidë madhore është balancimi i prioriteteve të brendshme me presionet e jashtme. Ekonomia mbetet e ekspozuar ndaj luhatjeve të çmimeve të energjisë dhe krizave globale, të cilat mund të dëmtojnë fuqinë blerëse. Për më tepër, paga mesatare në Shqipëri, pavarësisht rritjeve të fundit, mbetet ndjeshëm më e ulët se në vendet e rajonit, duke e bërë më të vështirë konkurrencën për talente dhe investime.

Në kontekstin e Ballkanit Perëndimor, rritja ekonomike parashikohet të përshpejtohet me një ritëm të moderuar në vitin 2025. Megjithatë, i gjithë rajoni mbetet i ndjeshëm ndaj ngadalësimit ekonomik në Bashkimin Evropian, partneri kryesor tregtar. Plani i Rritjes i BE-së për Ballkanin Perëndimor ofron një mundësi të rëndësishme, por përfitimet prej tij varen nga aftësia e vendeve, përfshirë Shqipërinë, për të zbatuar reforma strukturore thelbësore që përmirësojnë klimën e biznesit dhe thellojnë integrimin ekonomik rajonal.

Përfundim

Ekonomia shqiptare hyn në vitin 2025 me një themel makroekonomik relativisht të shëndetshëm, i karakterizuar nga rritje e qëndrueshme, inflacion nën kontroll dhe një sektor bankar stabil. Motorët e rritjes, turizmi dhe ndërtimi, pritet të vazhdojnë performancën e tyre pozitive, ndërsa besimi i investitorëve të huaj, siç dëshmohet nga emetimi i suksesshëm i eurobondit, mbetet i lartë. Politika monetare e Bankës së Shqipërisë ka treguar fleksibilitet dhe aftësi për t’u përshtatur me kushtet në ndryshim.

Megjithatë, për të siguruar një zhvillim të qëndrueshëm dhe gjithëpërfshirës në afat të gjatë, Shqipëria duhet të përballet me sfidat e saj strukturore. Diversifikimi i ekonomisë përtej ndërtimit dhe turizmit, adresimi i krizës demografike përmes politikave që nxisin kthimin e talenteve dhe rrisin pjesëmarrjen në tregun e punës, si dhe lufta kundër informalitetit janë aKsi kritike veprimi. Procesi i integrimit evropian mbetet një spirancë kyçe për reformat. Përmirësimi i qeverisjes dhe drejtësisë, rritja e produktivitetit dhe investimet në kapitalin njerëzor do të jenë thelbësore për të çliruar potencialin e plotë ekonomik të vendit dhe për të përshpejtuar konvergjencën me standardet e jetesës së Bashkimit Evropian. Rruga përpara kërkon një balancim të kujdesshëm midis shfrytëzimit të mundësive afatshkurtra dhe ndërtimit të një modeli ekonomik më elastik dhe inovativ.