Astro News
article
Technology

Boshllëku i Aftësive Dixhitale Shqipëri

14 min read
author
Afrim Hoxha

Hyrje: Paradoksi Dixhital i Shqipërisë - Lider në E-Qeverisje, por me një Boshllëk të Thellë Aftësish

Në vitet e fundit, Shqipëria ka bërë një kërcim gjigant në botën dixhitale, duke u shndërruar në një lider të padiskutueshëm rajonal për modernizimin e shërbimeve publike. Me një qasje agresive drejt dixhitalizimit, vendi ka arritur që mbi 95% e aplikimeve për shërbime publike të kryhen online përmes portalit e-Albania, duke eliminuar burokracinë dhe duke i bërë ndërveprimet me shtetin më të shpejta dhe efikase se kurrë më parë. Ky transformim e ka pozicionuar Shqipërinë në krye të rajonit për sa i përket qeverisjes elektronike.

Por pas kësaj fasade mbresëlënëse fshihet një realitet kompleks dhe kontradiktor: një boshllëk i thellë i aftësive dixhitale që prek shtresa të gjera të popullsisë dhe tregut të punës. Si është e mundur që një vend i cili krenohet me arritjet e tij në e-qeverisje, njëkohësisht të ketë përqindjen më të ulët të aftësive dixhitale bazë në Evropë? Të dhënat zyrtare të Eurostat për vitin 2023 tregojnë se vetëm 23.32% e shqiptarëve të moshës 16-74 vjeç zotëronin njohuri dixhitale bazë. Ky hendek është identifikuar si problemi më urgjent që pengon rritjen e bizneseve dhe të ekonomisë shqiptare në tërësi, sipas një vlerësimi të detajuar nga Unioni Ndërkombëtar i Telekomunikacionit (ITU).

Ky artikull do të zhytet në thelbin e këtij paradoksi. Do të analizojmë përmasat reale të boshllëkut të aftësive, duke eksploruar shkaqet e tij rrënjësore – nga sfidat në sistemin arsimor te mungesa e trajnimeve të vazhdueshme në vendin e punës. Gjithashtu, do të hedhim dritë mbi nismat strategjike që po ndërmerren për ta mbyllur këtë hendek, si futja e kodimit në kurrikula dhe ngritja e 200 laboratorëve inteligjentë (SmartLabs) në shkollat fillore. Së fundi, do të përballemi me sfidat që mbeten për të siguruar që revolucioni dixhital i Shqipërisë të jetë vërtet gjithëpërfshirës dhe të mos lërë askënd pas.

Pamje ajrore e një kantieri të madh ndërtimi, që sugjeron investime në infrastrukturën teknologjike dhe rritjen industriale.

Përmasat e Boshllëkut: Një Pasqyrë e Bazuar në të Dhëna

Për të kuptuar urgjencën dhe drejtimin e nismave aktuale, duhet së pari të përballemi me realitetin e hidhur të shifrave. Boshllëku i aftësive dixhitale në Shqipëri nuk është thjesht një perceptim, por një sfidë e matshme me implikime të thella për shoqërinë dhe ekonominë. Të dhënat zbulojnë një tablo komplekse, ku progresi në disa fusha përballet me mangësi strukturore në të tjera.

Statistika më alarmante vjen nga krahasimet evropiane. Sipas të dhënave të Eurostat për vitin 2023, vetëm 23.32% e shqiptarëve të moshës 16-74 vjeç zotëronin aftësi dixhitale të paktën bazike, duke e renditur Shqipërinë në vendin e fundit mes kombeve evropiane. Kjo mangësi thellohet edhe më shumë kur analizohet përçarja mes brezave. Të dhënat zyrtare të INSTAT tregojnë se në vitin 2023, 32.3% e grupmoshës 65-74 vjeç nuk e kishin përdorur kurrë internetin. Ky hendek i madh jo vetëm që izolon një pjesë të konsiderueshme të popullsisë, por edhe krijon barriera reale për aksesimin e shërbimeve publike thelbësore, të cilat tashmë ofrohen kryesisht online përmes platformës e-Albania.

Ky boshllëk shtrihet me forcë edhe në tregun e punës, duke frenuar potencialin e bizneseve dhe të ekonomisë në tërësi. Një raport i detajuar nga Unioni Ndërkombëtar i Telekomunikacionit (ITU) identifikon tre faktorë kryesorë që ushqejnë këtë problem. Së pari, sfida më e ngutshme është mungesa e theksuar e aftësive dixhitale te fuqia punëtore ekzistuese. Së dyti, ekziston një mungesë e të diplomuarve të përgatitur siç duhet për të mbushur rolet gjithnjë e më të kërkuara në industritë teknologjike. Së treti, mungesa e programeve të qëndrueshme të trajnimit të vazhdueshëm (i ashtuquajturi “lifelong learning”) brenda kompanive i pengon punonjësit të përditësojnë aftësitë e tyre sipas nevojave dinamike të tregut.

Edhe në sektorin e Teknologjisë së Informacionit (IT), i cili shpesh shihet si motori i inovacionit, sfidat mbeten të dukshme. Pavarësisht progresit të vazhdueshëm, Shqipëria ende ndeshet me vështirësi në zhvillimin e një fuqie punëtore të specializuar. Kjo pasqyrohet qartë në renditjen e saj në vendin e 21-të në kategorinë “Talent” sipas Indeksit të Konkurrueshmërisë së IT të Emerging Europe për vitet 2023 dhe 2024. Ky tregues nënvizon nevojën kritike për të investuar më shumë në edukimin e specializuar dhe zhvillimin e talenteve vendase për të qenë konkurrues në arenën rajonale dhe më gjerë.

Shkaqet Rrënjësore të Krizës së Aftësive Dixhitale

Për të adresuar me efektivitet hendekun e aftësive dixhitale në Shqipëri, është thelbësore të kuptojmë problemet që e ushqejnë atë në rrënjë. Këto shkaqe janë komplekse dhe të ndërlidhura, duke filluar nga sistemi arsimor e deri te kultura e punës dhe vetëdija qytetare.

Një nga sfidat kryesore buron nga sistemi arsimor, i cili historikisht ka dështuar të integrojë në mënyrë të plotë aftësitë dixhitale në kurrikulat bazë. Kjo ka krijuar një boshllëk njohurish që nis që në moshë të hershme, duke lënë brezat e rinj të papërgatitur për kërkesat e tregut modern. Një raport i Unionit Ndërkombëtar të Telekomunikacionit (ITU) e identifikon këtë si një faktor kritik, duke theksuar se “boshllëqet” në procesin mësimor pengojnë zhvillimin e fuqisë punëtore të së ardhmes.

Një tjetër pengesë e madhe është infrastruktura e pabarabartë dixhitale. Ekziston një ndarje e thellë mes zonave urbane dhe atyre rurale sa i përket aksesit në internet të shpejtë dhe të besueshëm. Kjo pabarazi kufizon ndjeshëm mundësitë për mësimin online, punën në distancë dhe pjesëmarrjen e plotë në ekonominë dixhitale për banorët e zonave të thella, një problematikë e theksuar në një studim mbi aftësitë dixhitale të të moshuarve. Mungesa e aksesit nënkupton mungesë mundësish, veçanërisht kur shumica e shërbimeve qeveritare ofrohen tashmë online.

Problemi shtrihet edhe në mjedisin e punës. Shumë kompani në Shqipëri nuk investojnë në programe të qëndrueshme për “të mësuarit gjatë gjithë jetës”. Mungesa e trajnimeve për rikualifikimin (re-skilling) dhe përmirësimin e aftësive (upskilling) bën që punonjësit ekzistues të mbeten pas, të paaftë për t’u përshtatur me nevojat dinamike të tregut dhe teknologjitë e reja. Ky fenomen, i identifikuar si një ndër faktorët kryesorë që pengojnë rritjen ekonomike, e lë fuqinë punëtore të cenueshme ndaj ndryshimeve teknologjike.

Së fundi, ekziston një paradoks në sjelljen dixhitale të shqiptarëve. Ndërsa përdorimi i platformave qeveritare si e-Albania është tejet i lartë, kjo nuk përkthehet domosdoshmërisht në një kulturë të thellë dixhitale. Sipas të njëjtit vlerësim nga ITU, ka një mungesë të theksuar të vetëdijes për potencialin e teknologjisë në zgjidhjen e problemeve praktike, si dhe për çështje kritike si siguria e informacionit dhe respektimi i të drejtës së autorit. Kjo tregon se përdorimi i shërbimeve dixhitale është më tepër një domosdoshmëri sesa një zgjedhje e informuar dhe e fuqizuar nga njohuria.

Përgjigja Kombëtare: Strategjitë dhe Nismat për të Mbyllur Boshllëkun

Përballë sfidave të talentit dixhital, Shqipëria po përgjigjet me një strategji të integruar dhe ambicioze që synon të transformojë peizazhin e aftësive dixhitale nga themelet. Kjo përgjigje kombëtare nuk është një përpjekje e vetme, por një sërë nismash të koordinuara që prekin arsimin, tregun e punës dhe modernizimin e shërbimeve publike. Në zemër të këtij transformimi qëndrojnë dy shtylla strategjike: Axhenda Dixhitale e Shqipërisë 2022-2026 dhe Strategjia Kombëtare e Punësimit dhe Aftësive 2023-2030. Këto politika kombëtare, të mbështetura nga partnerë ndërkombëtarë siç detajohet në këtë dokument të Bankës Botërore, prioritizojnë zhvillimin e aftësive dixhitale si një domosdoshmëri për rritjen ekonomike dhe përafrimin me Bashkimin Evropian.

Ndryshimi fillon nga sistemi arsimor. Qeveria po bën investime të konsiderueshme në arsimin parauniversitar për të siguruar që brezi i ri të jetë i pajisur me kompetencat e duhura që në moshë të hershme. Një nga projektet më domethënëse është instalimi i 200 ‘Laboratorëve Inteligjentë’ (SmartLabs) në shkollat fillore, një nismë që synon të përmirësojë aftësitë dixhitale për mbi 30,000 nxënës dhe të trajnojë më shumë se 1,000 mësues sipas Bankës Botërore. Kjo përpjekje plotësohet nga futja e kodimit dhe koncepteve teknologjike që në klasën e parë, duke ndërtuar një bazë të fortë për një të ardhme tërësisht të dixhitalizuar.

Paralelisht, një fokus i veçantë i është kushtuar forcimit të Arsimit dhe Formimit Profesional (AFP), një hallkë kyçe për lidhjen e arsimit me nevojat e tregut. Në vitin 2024, u hodh një hap i rëndësishëm me zbatimin e mjetit online SELFIEforTeachers, zhvilluar nga ETF dhe Komisioni Evropian. Kjo nismë u mundësoi 573 mësuesve të AFP—thuajse gjysmës së totalit në Shqipëri—të vlerësonin dhe përmirësonin në mënyrë autonome kompetencat e tyre dixhitale. Ky mjet i bazuar në të dhëna po ndihmon institucionet e AFP-së të hartojnë programe trajnimi të personalizuara dhe të bëjnë investime më të mençura në infrastrukturë.

Përtej sistemit arsimor formal, nismat synojnë të mbështesin drejtpërdrejt rininë dhe fuqinë punëtore. Programe si ‘Garancia Rinore’, i nisur si pilot në tetor 2023, ofrojnë mbështetje të personalizuar për të rinjtë që nuk janë as në punë, as në arsim e as në trajnim (NEET). Gjithashtu, ekziston një objektiv i qartë për të pajisur 4,000 të rinj me aftësi dixhitale të kërkuara nga tregu deri në mesin e vitit 2025 si pjesë e një programi të mbështetur nga Banka Botërore. Për të pasuruar më tej ekosistemin e talenteve, qeveria po punon për të tërhequr nomadë dixhitalë përmes vizave afatgjata, një politikë që shihet si thelbësore për rritjen e sektorit të IT.

Së fundi, zhvillimi i kapitalit njerëzor mbështetet nga modernizimi i vazhdueshëm i infrastrukturës dhe shërbimeve dixhitale. Integrimi i Inteligjencës Artificiale (AI) në shërbimet publike, veçanërisht me lançimin e ‘Asistentit Virtual 1.0’ në 2024, ka transformuar ndërveprimin e qytetarëve me shtetin. Ky revolucion dixhital shoqërohet me investime serioze në sigurinë kibernetike, duke ndjekur një strategji kombëtare për të garantuar që rritja teknologjike të ndodhë në një mjedis të sigurt dhe të besueshëm për bizneset dhe qytetarët.

Një Vështrim Kritik dhe Sfidat e së Ardhmes

Pavarësisht entuziazmit dhe progresit të dukshëm, një analizë e plotë e transformimit dixhital të Shqipërisë kërkon një vështrim objektiv mbi sfidat dhe kritikat. Një pikëpamje kundërshtuese, por thelbësore, vjen nga një raport i Forumit Ekonomik Botëror, i cili pretendon se Shqipëria është i vetmi vend në Ballkanin Perëndimor që nuk e prioritizon përdorimin e teknologjisë për zhvillimin e kapitalit njerëzor. Ky vlerësim ngre pyetje të rëndësishme për përputhjen mes strategjive të deklaruara dhe prioriteteve reale të investimit, duke sugjeruar se fokusi mund të jetë më shumë tek infrastruktura sesa te zhvillimi i aftësive të fuqisë punëtore.

Një sfidë tjetër e madhe është gjithëpërfshirja dixhitale. Ndërsa platforma e-Albania ka dixhitalizuar një numër mbresëlënës shërbimesh, aksesi dhe përdorshmëria mbeten pengesë për segmente të caktuara të popullsisë. Sipas Bankës Botërore, nevojiten përmirësime të mëtejshme për ta bërë platformën më miqësore për grupet vulnerabël si të moshuarit, personat me aftësi të kufizuara dhe familjet me të ardhura të ulëta, të cilët rrezikojnë të mbeten pas në një shoqëri gjithnjë e më dixhitale.

Më tej, sfida thelbësore qëndron në kalimin nga strategjitë e shkruara në letër në zbatim efektiv dhe të matshëm në terren. Shqipëria ka strategji të shumta si Axhenda Dixhitale dhe Strategjia Kombëtare për Punësim dhe Aftësi, por suksesi i tyre varet tërësisht nga zbatimi i plotë. Investimet në laboratorë inteligjentë apo kurrikula të reja duhet të përkthehen në aftësi reale dhe të certifikuara për nxënësit dhe punonjësit, një proces që kërkon monitorim të vazhdueshëm dhe përshtatje.

Së fundi, të gjitha këto nisma përballen me problemin kronik të “ikjes së trurit” (brain drain). Vazhdimi i emigracionit të talenteve dhe mospërputhja mes aftësive që ofron sistemi arsimor dhe atyre që kërkon tregu mbeten pengesa kryesore. Pa adresuar këto çështje themelore, investimet në dixhitalizim rrezikojnë të mos e arrijnë potencialin e tyre të plotë, duke krijuar një hendek mes një Shqipërie teknologjikisht të avancuar dhe një tregu pune që lufton për të gjetur dhe mbajtur talentet e nevojshme.

Përfundim: Nga Boshllëk në Mundësi për të Ardhmen Dixhitale të Shqipërisë

Shqipëria sot paraqet një paradoks dixhital tërheqës: nga njëra anë, është një lider rajonal në ofrimin e shërbimeve publike dixhitale, me platformën e-Albania që mbulon rreth 95% të të gjitha shërbimeve dhe e pozicionon vendin në krye të rajonit. Nga ana tjetër, vendi përballet me një boshllëk të thellë të aftësive dixhitale, ku sipas të dhënave të Eurostat për vitin 2023, vetëm 23.32% e popullsisë zotëronte njohuri bazike dixhitale, shifra më e ulët në Europë. Ky hendek ushqehet nga një kombinim faktorësh, përfshirë mungesën e aftësive te fuqia punëtore ekzistuese, zbrazëtirat në sistemin arsimor dhe mungesën e trajnimeve të vazhdueshme sipas një vlerësimi të detajuar nga ITU. Megjithatë, përgjigja ka qenë po aq masive sa edhe sfida: investime të rëndësishme në infrastrukturën arsimore, si ngritja e 200 laboratorëve inteligjentë në shkollat fillore, dhe implementimi i strategjive kombëtare si Strategjia Kombëtare për Punësimin dhe Aftësitë 2023-2030, po hedhin themelet për një transformim rrënjësor.

Mbyllja e këtij boshllëku nuk është thjesht një domosdoshmëri ekonomike, por një kusht themelor për të ardhmen e vendit. Për sektorin e Teknologjisë së Informacionit (IT), i cili tregon shenja të qarta përmirësimi por mbetet i kufizuar nga mungesa e talenteve të kualifikuara, zhvillimi i aftësive është oksigjeni për rritjen. Për më tepër, në rrugën e Shqipërisë drejt integrimit europian, përafrimi i kompetencave dixhitale me standardet e BE-së është një hap i pashmangshëm dhe i nevojshëm. Përtej ekonomisë, këto aftësi ndërtojnë një shoqëri më të barabartë, ku çdo qytetar, përfshirë grupet vulnerabël si të moshuarit dhe personat me aftësi të kufizuara, mund të përfitojë nga shërbimet dixhitale dhe të jetë pjesë aktive e një qytetarie dixhitale të informuar dhe rezistente.

Përpjekjet e deritanishme, nga futja e kodimit në kurrikula deri te programet për trajnimin e mësuesve si SELFIEforTeachers, janë hapa thelbësorë në drejtimin e duhur. Megjithatë, për të siguruar që ky vrull të mos shuhet, nevojitet një bashkëpunim i qëndrueshëm dhe i thelluar. Qeveria, sektori privat që kërkon një fuqi punëtore të aftë, partnerët ndërkombëtarë si Banka Botërore dhe ETF që ofrojnë mbështetje strategjike, si dhe shoqëria civile duhet të punojnë në unison. Vetëm përmes një partneriteti të tillë mund të garantohet që revolucioni dixhital shqiptar të jetë vërtet gjithëpërfshirës dhe të mos thellojë pabarazitë ekzistuese, siç është hendeku dixhital midis zonave urbane dhe rurale.

Shqipëria ndodhet në një pikë kthese vendimtare. Duke e transformuar boshllëkun aktual në një trampolinë për inovacion dhe edukim, vendi ynë ka mundësinë jo vetëm të arrijë standardet e kërkuara, por të ndërtojë një të ardhme dixhitale që është sa e avancuar teknologjikisht, aq edhe thellësisht njerëzore dhe e drejtë për të gjithë qytetarët e saj.

Burimet