Astro News
article
Technology

E Ardhmja Smart e Qyteteve Shqiptare

12 min read
author
Afrim Hoxha

Hyrje: Transformimi Dixhital i Qyteteve Shqiptare

Në zemër të debatit për të ardhmen urbane qëndron një koncept gjithnjë e më i rëndësishëm: ‘qyteti inteligjent’ (smart city). Ky nuk është thjesht një vizion futurist i mbushur me teknologji, por një qasje praktike për të përdorur inovacionin për të zgjidhur sfidat reale. Duke integruar teknologji si Interneti i Gjërave (IoT) — një rrjet pajisjesh të lidhura që mbledhin dhe shkëmbejnë të dhëna — qytetet mund të menaxhojnë më mirë trafikun, të kursejnë energji, të përmirësojnë shërbimet publike dhe të krijojnë një mjedis më të qëndrueshëm dhe më të sigurt për banorët e tyre. Për Shqipërinë, një vend në zhvillim të shpejtë, përqafimi i këtij transformimi nuk është më një opsion, por një domosdoshmëri për të siguruar rritje ekonomike dhe cilësi jete.

Dhe Shqipëria nuk po e merr lehtë këtë sfidë. Përkundrazi, vendi po pozicionohet me një ambicie të qartë për t’u bërë një lider europian në inteligjencën artificiale dhe infrastrukturën e kombeve inteligjente. Kjo nuk është vetëm retorikë politike, por një strategji e mbështetur nga investime të mëdha dhe partneritete ndërkombëtare. Një marrëveshje e fundit me kompaninë Presight për të implementuar një platformë kombëtare të menaxhimit të qyteteve inteligjente me bazë Inteligjencën Artificiale (AI) në 20 bashki, shënon një hap gjigant përpara. Ky projekt synon të modernizojë gjithçka, nga menaxhimi i trafikut deri te shërbimet publike, duke u mbështetur në praktikat më të mira të zbatuara në Abu Dhabi dhe Emiratet e Bashkuara Arabe.

Në këtë artikull, do të thellohemi në shtyllat që po ndërtojnë Shqipërinë e së ardhmes. Do të eksplorojmë planet strategjike kombëtare që po shtrojnë themelet dixhitale, partneritetet kyçe që po përshpejtojnë inovacionin, dhe projektet konkrete që tashmë po marrin formë në qytete si Tirana, ku sensorët inteligjentë dhe semaforët e mençur po përdoren për të përmirësuar cilësinë e ajrit dhe lëvizshmërinë. Mbi të gjitha, do të analizojmë se si ky revolucion teknologjik pritet të ndikojë drejtpërdrejt në jetën e përditshme të çdo qytetari shqiptar.

Vizioni Kombëtar: Marrëveshja me Presight dhe Strategjia Dixhitale

Ambicia e Shqipërisë për një të ardhme dixhitalisht të integruar kaloi në një nivel të ri në shkurt 2025, me nënshkrimin e një marrëveshjeje historike me Presight, një kompani globale e specializuar në analitikën e të dhënave masive (big data) përmes Inteligjencës Artificiale (AI). Ky partneritet strategjik nuk është thjesht një projekt pilot, por një nismë mbarëkombëtare që synon transformimin e 20 bashkive kryesore në qytete inteligjente. Marrëveshja përfaqëson një hap kyç për ta pozicionuar vendin si një lider europian në infrastrukturën e kombeve inteligjente, duke sinjalizuar një investim të thellë në modernizimin e jetës urbane.

Në thelb të këtij projekti qëndrojnë tre objektiva madhorë: dixhitalizimi i plotë i infrastrukturës urbane, menaxhimi inteligjent i trafikut dhe modernizimi i shërbimeve publike. Kjo do të realizohet përmes një platforme të dedikuar, e cila përdor AI për të monitoruar operacionet urbane në kohë reale, duke synuar uljen e bllokimeve të trafikut, përmirësimin e sigurisë rrugore dhe ofrimin e shërbimeve më efikase për qytetarët. Për të orkestruar këtë transformim, do të ngrihet një qendër e avancuar komandimi dhe kontrolli. Kjo qendër do të centralizojë vendimmarrjen për shërbimet publike thelbësore, menaxhimin e infrastrukturës dhe përgjigjen ndaj emergjencave, duke u bazuar drejtpërdrejt në praktikat më të mira dhe modelet e suksesshme të aplikuara tashmë në Abu Dabi dhe Emiratet e Bashkuara Arabe.

Ky projekt nuk erdhi nga hiçi; ai është shtylla kryesore e një strategjie më të gjerë kombëtare. Nisma përputhet plotësisht me vizionin e përcaktuar në “Planin Kombëtar për Zhvillimin e Qëndrueshëm të Infrastrukturës Dixhitale (2020-2025)”. Ky plan strategjik ka hedhur themelet duke i dhënë përparësi infrastrukturës së teknologjisë së informacionit dhe komunikimit (TIK) si motor për rritjen ekonomike. Objektivat e tij, si mbulimi universal me internet të shpejtë (broadband), reduktimi i hendekut dixhital mes zonave urbane dhe rurale, dhe zgjerimi i rrjeteve të gjeneratës së re, krijojnë terrenin e nevojshëm që projekte të tilla ambicioze si ai me Presight të kenë sukses dhe të sjellin përfitime reale për çdo qytetar.

Infrastruktura Themelore: Rrjeti 5G dhe Sistemet e Mbikëqyrjes

Një qytet inteligjent nuk mund të funksionojë pa një sistem nervor digjital të fuqishëm dhe të shpejtë. Për Shqipërinë, kjo infrastrukturë thelbësore po ndërtohet mbi dy shtylla kryesore: shtrirjen e rrjetit të gjeneratës së pestë (5G) dhe instalimin e një sistemi të avancuar mbikëqyrjeje. Këto dy elemente janë shtylla kurrizore që do të mundësojnë komunikimin në kohë reale midis miliona pajisjeve, nga semaforët inteligjentë te sensorët mjedisorë.

Teknologjia 5G është shumë më tepër se internet më i shpejtë në celular; ajo është themeli për Internetin e Gjërave (IoT), ku pajisjet e përditshme komunikojnë me njëra-tjetrën pa vonesa. Plani për shtrirjen e saj është ambicioz. Kreu i Autoritetit të Komunikimeve Elektronike dhe Postare (AKEP) ka konfirmuar se 5G pritet të jetë i disponueshëm për publikun në mesin e vitit 2025, duke filluar fillimisht në qendrat kryesore urbane, portet dhe aeroportet. Synimi afatgjatë është edhe më i gjerë: operatorët kryesorë si One Albania dhe Vodafone Albania kanë shprehur angazhimin për të mbuluar shumicën e qyteteve dhe deri në 85% të popullsisë deri në vitin 2030, duke e parë 5G si “zemrën e ekonomisë së Shqipërisë”.

Paralelisht me rrjetin e komunikimit, po bëhet një investim kolosal në “sytë dhe veshët” e qyteteve inteligjente. Qeveria shqiptare ka miratuar një marrëveshje kredie me vlerë 118.5 milionë dollarë nga Fondi i Abu Dabit për Zhvillim për të financuar një projekt masiv të menaxhuar nga Policia e Shtetit. Ky projekt synon të rrisë ndjeshëm sigurinë publike përmes instalimit të një rrjeti të gjerë mbikëqyrjeje elektronike. Pajisjet specifike që do të vendosen përfshijnë 2,239 kamera për njohjen automatike të targave (ANPR), 2,602 kamera rrotulluese me zmadhim (PTZ) për monitorimin e trafikut, 3,816 kamera trupi për efektivët e policisë, si dhe 100 radarë inteligjentë dhe 100 sensorë zhurme. Ky arsenal teknologjik do të mundësojë monitorimin në kohë reale të trafikut, parandalimin e incidenteve dhe një përgjigje më të shpejtë të forcave të rendit, duke shënuar një hap të rëndësishëm drejt një mjedisi urban më të sigurt dhe më të menaxhuar.

Nismat Lokale në Veprim: Tirana dhe Qytetet e Tjera Pilot

Përtej strategjive kombëtare, transformimi digjital i Shqipërisë po merr jetë në mënyrë të prekshme në qytetet tona. Kryeqyteti, Tirana, po shfaqet si një laborator i gjallë inovacioni, duke treguar se si teknologjia mund të përmirësojë drejtpërdrejt jetën e përditshme të qytetarëve. Qyteti ka përqafuar zgjidhje inteligjente për të menaxhuar sfidat komplekse urbane. Një shembull konkret është përdorimi i sensorëve të IoT (Internet of Things, ose Rrjeti i Gjërave) – pajisje të vogla të lidhura me internetin që mbledhin dhe dërgojnë të dhëna në kohë reale – për të monitoruar menaxhimin e ujit në lumin Lana. Po ashtu, qyteti po zhvillon shërbime të telemjekësisë dhe regjistrave digjitalë shëndetësorë për të rritur aksesin në kujdesin shëndetësor, ndërkohë që semaforët inteligjentë po ndihmojnë në reduktimin e trafikut dhe përmirësimin e cilësisë së ajrit.

Këto nisma teknologjike shkojnë paralelisht me një fokus të fortë te qëndrueshmëria mjedisore. Projekti ambicioz “Pylli Orbital”, së bashku me programet e ndarjes së biçikletave dhe futjen e autobusëve elektrikë, tregon se për Tiranën, një qytet “smart” është gjithashtu një qytet i gjelbër. Kjo qasje e dyfishtë synon jo vetëm efiçencën operacionale, por edhe krijimin e një mjedisi urban më të shëndetshëm dhe të këndshëm për banorët e saj.

Modeli i Tiranës nuk është një rast i izoluar. Përmes nismës “Smart Cities/Smart Villages” (Qytete/Fshatra Inteligjentë), e cila mbështetet nga Kuadri i Investimeve për Ballkanin Perëndimor (WBIF), ky vizion po shtrihet edhe në qytete të tjera kyçe. Durrësi, Vlora dhe Korça janë zgjedhur si tre bashki pilot ku do të zbatohen programe investimi për efiçencën e energjisë dhe infrastrukturën e gjelbër. Kjo nismë synon të promovojë zhvillimin e qëndrueshëm duke ofruar shërbime thelbësore përmes zgjidhjeve inteligjente, duke dëshmuar se transformimi digjital është një projekt për të gjithë Shqipërinë, jo vetëm për kryeqytetin.

Përfitimet e Pritshme dhe Sfidat Kryesore

Ndërsa Shqipëria hedh hapa ambiciozë drejt një të ardhmeje digjitale, rruga përpara është sa premtuese, aq edhe plot pengesa. Transformimi në një “komb të zgjuar” sjell me vete një sërë përfitimesh të prekshme për qytetarët, por gjithashtu nxjerr në pah sfida financiare, teknike dhe etike që kërkojnë vëmendje të veçantë.

Në zemër të këtyre nismave qëndron premtimi për një jetë më të mirë. Projektet mbarëkombëtare, si ai i firmosur me kompaninë Presight, synojnë të sjellin përmirësime konkrete, duke përfshirë reduktimin e kohës së udhëtimeve urbane, modernizimin e shërbimeve publike dhe rritjen e aksesit në kujdesin shëndetësor. Përdorimi i sensorëve inteligjentë dhe menaxhimi i trafikut në kohë reale, siç po testohet tashmë në Tiranë, premton jo vetëm lëvizshmëri më efikase, por edhe një mjedis më të pastër dhe më të qëndrueshëm. E gjithë kjo mbështetet nga një objektiv madhor: krijimi i mjediseve urbane më të sigurta për të gjithë.

Megjithatë, realizimi i këtij vizioni nuk është pa kosto. Nevoja për financime të konsiderueshme është sfida e parë madhore, siç dëshmohet nga kredia prej 118.5 milionë dollarësh për sistemin e kamerave të sigurisë. Por përtej financave, një sfidë tjetër është përshtatja teknologjike. Partneritete strategjike, si ai për ndërtimin e rrjetit 5G me Ericsson, tregojnë se vendi mbështetet te ekspertiza ndërkombëtare për të kapërcyer boshllëqet në infrastrukturën ekzistuese dhe njohuritë e specializuara teknike.

Paralelisht me sfidat teknike, lindin edhe shqetësime legjitime mbi transparencën. Rritja e kostos së projektit të kamerave nga një vlerësim fillestar prej 60 milionë dollarësh në shifrën aktuale, ka ngritur pyetje. Sipas raportimeve, opozita ka denoncuar mungesën e një justifikimi të detajuar publik për këtë dyfishim kostoje, duke kërkuar më shumë llogaridhënie për përdorimin e fondeve.

Në fund, por jo më pak e rëndësishme, është çështja delikate e privatësisë. Instalimi masiv i mijëra kamerave ANPR (për njohjen automatike të targave) dhe PTZ, si dhe kamerave trupore për policinë, krijon një rrjet mbikëqyrjeje të paprecedentë. Ndërkohë që synimi është rritja e sigurisë, është thelbësore që ky transformim të mos kthehet në një cenim të lirive themelore. Projekti zotohet për një “zbatim të përgjegjshëm dhe etik të zgjidhjeve të drejtuara nga AI”, por balancimi midis sigurisë së shtuar dhe mbrojtjes së të dhënave personale mbetet sfida më kritike. Këto angazhime për zbatim etik duhet të shoqërohen me mekanizma të fortë mbikëqyrës dhe transparencë algoritmike për të fituar dhe ruajtur besimin e publikut në këtë epokë të re digjitale.

Përfundim: E Ardhmja Smart është Këtu, por Kërkon Kujdes

Shqipëria po hyn me guxim në një epokë të re dixhitale, e mbështetur nga një vizion ambicioz dhe investime të konsiderueshme. Hapat e ndërmarrë janë të mëdhenj: nga një marrëveshje mbarëkombëtare me Presight për të transformuar 20 qytete përmes një platforme të menaxhuar nga AI, deri te përhapja e rrjeteve 5G, ku partneritete strategjike synojnë të mbulojnë 85% të popullsisë deri në vitin 2030. Këto nisma tregojnë një vullnet të qartë për të modernizuar infrastrukturën dhe për të pozicionuar vendin si një lider rajonal në teknologjinë smart.

Megjithatë, ky transformim i shpejtë, ndërsa ofron një potencial të jashtëzakonshëm për të përmirësuar jetën e qytetarëve, sjell me vete edhe sfida të rëndësishme. Përtej entuziazmit për teknologjinë, lindin pyetje thelbësore rreth privatësisë, sigurisë së të dhënave dhe transparencës. Çështje si kostoja e lartë dhe financimi i projekteve të mbikëqyrjes masive kërkojnë llogaridhënie publike për të siguruar që investimet të jenë të justifikuara dhe të menaxhuara me përgjegjësi. Premtimi për një zbatim etik dhe transparent të AI-së duhet të jetë një gur themeli i këtij procesi, jo thjesht një detaj teknik.

Në fund të ditës, suksesi i kësaj odiseje dixhitale nuk do të matet vetëm nga numri i sensorëve apo shpejtësia e internetit. Ai do të matet nga ndikimi real dhe pozitiv në jetën e përditshme të çdo shqiptari. Rruga përpara kërkon një qasje të balancuar – një qasje që përqafon inovacionin, por që nuk humbet kurrë nga sytë qëllimin final: ndërtimin e qyteteve dhe komuniteteve që janë vërtet më të sigurta, më efikase dhe më të qëndrueshme për të gjithë. Kjo është mënyra e vetme për të garantuar që teknologjia t’i shërbejë vërtet publikut, duke përmirësuar cilësinë e jetës dhe duke krijuar një të ardhme më të ndritur e gjithëpërfshirëse, ashtu siç synohet në projektet pilot të Durrësit, Vlorës dhe Korçës.

Burimet