A ju ka ndodhur ndonjëherë të dilni nga farmacia me ndjesinë se portofoli juaj është më i sëmurë se ju? Apo të shtyni një vizitë mjekësore nga frika e kostos që do t’ju presë? Nuk jeni të vetmit. Për shumë familje shqiptare, kujdesi shëndetësor është kthyer në një barrë të rëndë financiare, një ankth i përditshëm që vë në provë jo vetëm shëndetin, por edhe stabilitetin ekonomik.
E vërteta, e mbështetur nga të dhëna të ftohta, është tronditëse: Shqipëria mban një rekord të hidhur në Europë. Ne jemi vendi ku qytetarët paguajnë pjesën më të madhe të shpenzimeve shëndetësore direkt nga xhepi i tyre. Kjo nuk është thjesht një statistikë; është një realitet që prek pensionistët, prindërit e rinj, të sëmurët kronikë dhe këdo që përballet me një problem shëndetësor. Në këtë artikull, do të thellohemi në shkaqet e kësaj situate, do të analizojmë pasojat njerëzore dhe do të shohim se cilat janë rrugët e mundshme për një sistem shëndetësor më të drejtë dhe të aksesueshëm për të gjithë.
Realiteti në Shifra: Një Rekord i Papëlqyeshëm Europian
Kur flasim për kosto shëndetësore, shifrat për Shqipërinë janë alarmante. Sipas të dhënave të Organizatës Botërore të Shëndetësisë (OBSH), Shqipëria mban rekordin në kontinent për nivelin e pagesave direkte. Imagjinoni që për çdo 100 lekë që shpenzohen për shëndetin në vendin tonë, gati 60 lekë dalin direkt nga buxhetet familjare. Ky tregues, i cili në vitin 2021 arriti në 59.7%, është një anomali në peizazhin europian, ku në vendet e zhvilluara të Bashkimit Europian kjo shifër është zakonisht nën 20%.
Ky hendek bëhet edhe më i qartë kur krahasohemi me fqinjët tanë. Pas nesh, vendi më i afërt në rajon është Maqedonia e Veriut me 41.7%, e ndjekur nga Mali i Zi me 38.1% dhe Serbia me 35.8%. Diferenca tregon një problem strukturor dhe thellësisht shqiptar. Problemi nuk është se ne shpenzojmë shumë për shëndetin në total; përkundrazi. Shpenzimet totale për shëndetësinë si përqindje e Prodhimit të Brendshëm Bruto (PBB) janë ndër më të ulëtat në Europë. Ironikisht, ndërsa sistemi në tërësi është i nënfinancuar, barra mbi individin është maksimalja.
Një tjetër tregues dëshpërues është shpenzimi për frymë. Në vitin 2022, shpenzimet shëndetësore për frymë në Shqipëri ishin vetëm 734 euro, niveli më i ulët në kontinent dhe gati pesë herë më pak se mesatarja e BE-së, e cila është 3,533 euro. Për më tepër, kjo situatë nuk është përmirësuar me kalimin e kohës; përkundrazi, është përkeqësuar. Barra financiare ka ardhur vazhdimisht në rritje, duke u ngjitur nga 49.3% në 2005 në 57.3% në 2015, për të arritur kulmin pas pandemisë COVID-19. Kjo tendencë tregon se problemet në sistemin tonë shëndetësor janë thelluar, duke e lënë qytetarin gjithnjë e më të pambrojtur.
Pse Shëndeti Ynë ka një Çmim kaq të Lartë?
Pyetja që lind natyrshëm është: pse ndodh kjo? Pse një sistem që duhet të mbronte qytetarët, i ekspozon ata ndaj një barre kaq të rëndë? Shkaqet janë komplekse dhe të ndërlidhura, duke krijuar një stuhi të përsosur që godet xhepat e shqiptarëve.
1. Pesha e Rëndë e Ilaçeve Komponenti kryesor që gërryen buxhetet familjare janë barnat. Të dhënat tregojnë se rreth 75.4% e shpenzimeve që një familje shqiptare bën për shëndetin shkojnë për blerje medikamentesh. Kjo është një shifër jashtëzakonisht e lartë, sidomos kur e krahason me vendet e BE-së ku ky tregues varion nga 7% në 15%. Kjo lidhet me disa faktorë: një kulturë të konsumit të lartë të ilaçeve, lehtësia për të blerë shumë prej tyre pa recetë, dhe një skepticizëm i përhapur ndaj cilësisë së barnave të rimbursueshme. Shumë qytetarë, nga frika ose mosbesimi, zgjedhin alternativa më të shtrenjta, duke rritur ndjeshëm koston personale.
2. Financimi i Ulët Publik Baza e problemit qëndron te financimi i pamjaftueshëm nga shteti. Qeveria shqiptare alokon vetëm rreth 3.3% të PBB-së për shëndetësinë, një nivel shumë më i ulët se mesatarja e BE-së. Si rezultat, shpenzimet qeveritare mbulojnë vetëm rreth 39.7% të totalit të shpenzimeve shëndetësore. Pjesa tjetër, ajo dërrmuesja, bie mbi supet tona. Kjo e rendit Shqipërinë të fundit në Europë për investimet publike në këtë sektor jetik.
3. Dështimi i Sistemit të Sigurimeve Shëndetësore Në teori, Fondi i Sigurimit të Detyrueshëm të Kujdesit Shëndetësor (FSDKSH) duhet të ishte mburoja jonë kundër kostove të larta. Ne të gjithë paguajmë kontribute shëndetësore (3.4% të pagës) me premtimin e “shëndetësisë falas”. Megjithatë, realiteti është ndryshe. Mendohet se mbulimi real nga Fondi vlerësohet të jetë vetëm rreth 40-45% e popullsisë, çka do të thotë se më shumë se gjysma e shqiptarëve paguajnë direkt për shërbimet që marrin. Sistemi nuk po funksionon si një skemë efikase mbrojtëse, dhe sigurimet private luajnë një rol pothuajse të papërfillshëm, duke mbuluar vetëm 1.3% të shpenzimeve.
4. Kostot e Padukshme: Pagesat Informale dhe Sektori Privat Barrës i shtohen edhe pagesat informale, ose ryshfetet, për stafin shëndetësor. Ndonëse të vështira për t’u matur, ato janë një simptomë e një sistemi të sëmurë dhe rrisin koston reale për pacientët. Për më tepër, shumë qytetarë, përballë listave të gjata të pritjes ose mosbesimit te shërbimi publik, i drejtohen spitaleve dhe klinikave private, ku kostot janë tërësisht të pambuluara dhe kontribuojnë drejtpërdrejt në rritjen e shpenzimeve nga xhepi.
Kostoja Njerëzore e një Sistemi të Thyer
Përtej shifrave dhe përqindjeve, kjo situatë ka një kosto të thellë njerëzore. Ajo krijon barriera, ushqen pabarazi dhe mund të shkatërrojë jetë.
Shqetësimi për pamundësinë për të përballuar kujdesin shëndetësor është i prekshëm. Një sondazh zbuloi se 24% e shqiptarëve raportuan se ishin “shumë të shqetësuar” për këtë çështje, përqindja më e lartë në rajon. Ky ankth nuk është i pabazë. Për shumë familje, një sëmundje e rëndë mund të jetë një goditje katastrofike, duke i shtyrë ato drejt varfërisë. OBSH paralajmëron se kjo situatë i detyron njerëzit të sakrifikojnë nevoja të tjera themelore si ushqimi, arsimi apo strehimi për të mbuluar faturat mjekësore. Sipas një raporti të Bankës Botërore, shpenzimet nga xhepi për shëndetësinë janë një barrë për 57% të shqiptarëve, sërish përqindja më e lartë në Europë.
Në fund të ditës, ky sistem financiar minon vetë parimin e mbulimit universal shëndetësor – idenë që të gjithë duhet të kenë akses të barabartë në kujdes, pavarësisht aftësisë së tyre për të paguar. Grupet më të goditura janë ata që kanë më shumë nevojë për mbrojtje: familjet me të ardhura të ulëta, pensionistët, të papunët, gratë dhe fëmijët. Pabarazia në shëndetësi nuk është më një koncept abstrakt, por një realitet i hidhur i përditshëm.
Cila është Rruga Përpara?
Zgjidhja nuk është e lehtë, por rruga është e qartë dhe e artikuluar nga ekspertët ndërkombëtarë. Rekomandimi kryesor i OBSH-së është rritja e ndjeshme e financimit publik për shëndetësinë, duke synuar që ai të arrijë të paktën në 4.5% të PBB-së, nga niveli aktual prej 3.3%. Ky do të ishte hapi i parë dhe thelbësor për të lehtësuar barrën mbi qytetarët.
Ekspertët kërkojnë gjithashtu një rishikim të plotë të skemës së financimit, duke e bërë atë më të synuar, ku fondet publike mbrojnë në mënyrë më efektive grupet më të cenueshme. Një propozim tjetër është grumbullimi i të gjitha burimeve publike nën një menaxhim të vetëm, duke krijuar një “blerës” të fuqishëm të shërbimeve shëndetësore në emër të popullatës, si dhe rritja e transparencës për të luftuar pagesat informale.
Qeveria ka njoftuar një buxhet rekord për vitin 2025, por kritikat mbeten se investimet janë fokusuar më shumë në infrastrukturë (60%) sesa në pajisje mjekësore (13.7%). Ndërsa spitalet e reja janë të nevojshme, ato nuk vlejnë shumë nëse qytetarët nuk kanë mundësi të paguajnë për shërbimet dhe ilaçet brenda tyre.
Fatura e lartë e shëndetit është një nga sfidat më të mëdha me të cilat përballet shoqëria jonë. Ajo kërkon vullnet politik, reforma strukturore dhe një angazhim të palëkundur për të vënë shëndetin e qytetarëve në qendër të politikave publike. Si qytetarë, të kuptuarit e thellësisë së problemit është hapi i parë për të kërkuar një sistem më të drejtë, më solidar dhe më njerëzor.
Shënim: Ky artikull ka karakter informues dhe nuk përbën këshillë mjekësore. Për çdo shqetësim shëndetësor, ju lutemi konsultohuni me mjekun tuaj ose një profesionist të kualifikuar të kujdesit shëndetësor.