Astro News
article
Technology

Fintech dhe Pagesat Dixhitale në Shqipëri

13 min read
author
Afrim Hoxha

Hyrje: Revolucioni Fintech në Shqipëri, Një Realitet në Zhvillim të Plotë

Peizazhi financiar shqiptar po përjeton një transformim të shpejtë dhe të thellë, i nxitur nga teknologjia financiare, e njohur ndryshe si Fintech. Dikur një ekonomi e dominuar pothuajse tërësisht nga transaksionet me para në dorë, sot Shqipëria po lëviz me hapa galopantë drejt një të ardhmeje dixhitale. Për të kuptuar përmasat e këtij ndryshimi, mjafton të shohim një statistikë të vetme: nëse në vitin 2015 një qytetar shqiptar kryente mesatarisht vetëm dy pagesa dixhitale në vit, në vitin 2024 ky tregues ka arritur shifrën mbresëlënëse prej 23 pagesash për banor. Ky nuk është thjesht një rritje numerike; është dëshmia e një revolucioni të vërtetë në mënyrën se si ne menaxhojmë, shpenzojmë dhe mendojmë për paratë.

Ky kalim nga një ekonomi e dominuar nga paraja fizike drejt një ekosistemi financiar modern nuk është i rastësishëm. Ai po ushqehet nga një kombinim i fuqishëm faktorësh: inovacioni teknologjik i brendshëm, përafrimi strategjik rregullator me Bashkimin Evropian dhe një ndryshim themelor në sjelljen dhe pritshmëritë e konsumatorit. Bankat dhe institucionet financiare po investojnë seriozisht, ku 93% e tyre tashmë kanë ngritur departamente të dedikuara për transformimin dixhital. Njëkohësisht, hapa historikë si transpozimi i direktivës evropiane për shërbimet e pagesave (PSD2) dhe përfshirja e Shqipërisë në Zonën Unike të Pagesave në Euro (SEPA) po krijojnë një mjedis më konkurrues dhe të integruar. E gjithë kjo mbështetet nga një popullsi gjithnjë e më e lidhur me internetin, e cila kërkon shërbime më të shpejta, më të sigurta dhe më komode.

Në këtë artikull, do të thellohemi në këtë ekosistem dinamik. Do të eksplorojmë rritjen eksponenciale të pagesave dixhitale dhe do të analizojmë forcat shtytëse që qëndrojnë pas saj—nga iniciativat e Bankës së Shqipërisë te partneritetet kyçe ndërkombëtare, si marrëveshja e fundit me Korporatën Financiare Ndërkombëtare (IFC). Gjithashtu, do të trajtojmë me realizëm sfidat që mbeten, si kultura ende e fortë e parasë fizike dhe nevoja për të rritur besimin dhe edukimin dixhital. Së fundi, do të hedhim një vështrim drejt së ardhmes, duke parë se si konceptet e reja si Open Banking, Inteligjenca Artificiale dhe teknologjia blockchain po përgatisin terrenin për valën e ardhshme të inovacionit financiar në Shqipëri.

Gjendja Aktuale: Një Panoramë e Rritjes Eksponenciale

Shqipëria nuk po e ndjek thjesht trendin e teknologjisë financiare (FinTech); ajo po e përqafon atë me një ritëm që po transformon rrënjësisht mënyrën se si ne menaxhojmë paratë. Shifrat tregojnë një histori të qartë të një rritjeje të vrullshme, duke dëshmuar një ndryshim themelor si nga ana e konsumatorëve, ashtu edhe nga institucionet financiare.

Një nga treguesit më domethënës është përfshirja financiare. Në vitin 2024, përqindja e popullsisë që zotëron të paktën një llogari financiare ka arritur në 78%, një kërcim i jashtëzakonshëm nga rreth 40% që ishte në vitin 2015 sipas Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë. Ky zgjerim i aksesit në shërbimet bazë financiare ka krijuar terrenin pjellor për lulëzimin e zgjidhjeve dixhitale.

Ky ndryshim reflektohet drejtpërdrejt në sjelljen e përdoruesve. Numri total i operacioneve bankare në distancë, siç njihen pagesat dhe transfertat online, ka shënuar një rekord historik prej 9.36 milionë operacionesh në vitin 2024. Kjo shifër përfaqëson një rritje prej 22% krahasuar me vitin paraardhës, duke konfirmuar se shqiptarët po ndihen gjithnjë e më rehat duke përdorur telefonat dhe kompjuterët për nevojat e tyre bankare sipas të dhënave të fundit. Deri në fund të të njëjtit vit, 1.35 milionë llogari bankare ishin të lidhura me internetin, ku një fakt mbresëlënës është se 90% e tyre u përkasin individëve, jo bizneseve.

Ky bum në kërkesë mbështetet nga një angazhim strategjik i vetë sektorit bankar. Një anketë gjithëpërfshirëse e vitit 2024 zbuloi se 100% e bankave në Shqipëri tashmë ofrojnë shërbime “mobile banking”, duke e bërë atë teknologjinë më universalisht të adoptuar. Përveç kësaj, 81.5% e tyre kanë implementuar platforma “e-banking” për shërbime më komplekse. Më tej akoma, 93% e bankave kanë krijuar departamente të posaçme për transformimin dixhital, një sinjal i qartë se inovacioni nuk është më një opsion, por një shtyllë qendrore e strategjisë së tyre të biznesit sipas një studimi të Bankës së Shqipërisë.

Forcat Shtytëse dhe Nismat Strategjike

Ky transformim rrënjësor nuk është një rastësi, por rezultat i një strategjie të qartë dhe të mirëmenduar, e udhëhequr nga institucionet kyçe dhe e përforcuar nga partneritete ndërkombëtare. Forcat shtytëse pas këtij evolucioni janë të shumta, duke kombinuar vizionin rregullator me nevojën për integrim evropian.

Në qendër të këtij progresi qëndron roli proaktiv i Bankës së Shqipërisë. Duke demonstruar një qasje largpamëse, Shqipëria u bë vendi i parë në rajon që transpozoi direktivën evropiane për shërbimet e pagesave (PSD2). Ky hap themelor i hapi rrugën konceptit të “Open Banking”, duke i lejuar klientët të autorizojnë palë të treta për të aksesuar të dhënat e tyre financiare në mënyrë të sigurt. Rezultati? Më shumë konkurrencë, shërbime më të personalizuara dhe një shtysë e madhe për kompanitë e reja FinTech për të hyrë në treg.

Një tjetër katalizator i fuqishëm është aspirata për integrim evropian. Miratimi historik i përfshirjes së Shqipërisë në Zonën e Vetme të Pagesave në Euro (SEPA) më 21 Nëntor 2024 shënon një moment kyç. Për qytetarët dhe bizneset, kjo do të thotë transaksione më të lira dhe më të shpejta me vendet e BE-së, duke eliminuar barrierat dhe duke e integruar më thellë ekonominë tonë në tregun unik evropian.

Për të përshpejtuar këtë rrugëtim, partneritetet strategjike po luajnë një rol vendimtar. Një shembull kyç është marrëveshja e bashkëpunimit mes Shoqatës Shqiptare të Bankave (AAB) dhe Korporatës Ndërkombëtare Financiare (IFC), e cila synon të avancojë shërbimet financiare dixhitale deri në fund të vitit 2027. Kjo nismë fokusohet në fusha kritike si thjeshtimi i proceseve të verifikimit dixhital të klientit (e-KYC), promovimi i pagesave pa para në dorë dhe forcimi i mbrojtjes kundër kërcënimeve kibernetike.

Në fund, asnjë transformim nuk është i plotë pa një themel të fortë sigurie. Banka e Shqipërisë po punon aktivisht për të përafruar kuadrin rregullator të vendit me standardet më të larta evropiane, siç është Akti i Rezistencës Operacionale Dixhitale (DORA). Kjo lëvizje synon të garantojë që ekosistemi ynë financiar të jetë jo vetëm inovativ, por edhe jashtëzakonisht i qëndrueshëm dhe i sigurt përballë çdo sfide dixhitale të së ardhmes.

Sfidat e Mëdha në Horizont

Pavarësisht entuziazmit dhe progresit të pamohueshëm, rruga e Shqipërisë drejt një ekosistemi financiar plotësisht dixhital përballet me pengesa të konsiderueshme. Këto sfida nuk janë thjesht teknike, por të rrënjosura thellë në kulturën ekonomike dhe shoqërore të vendit.

Së pari, dominimi i parasë fizike (cash-it) mbetet pengesa kryesore. Në një ekonomi ku informaliteti është ende i lartë, pagesat cash shihen si një mjet i zakonshëm dhe shpesh i pashmangshëm. Kjo kulturë e thellë, e kombinuar me nivelet relativisht të ulëta të të ardhurave për një pjesë të popullsisë, bën që transaksionet me para në dorë të vazhdojnë të mbizotërojnë, duke ngadalësuar kështu adoptimin masiv të alternativave dixhitale.

Një tjetër sfidë madhore është hendeku midis aksesit në teknologji dhe përdorimit efektiv të saj. Ndërkohë që shifrat tregojnë se 83.1% e popullsisë kishte akses në internet në vitin 2022, kjo nuk përkthehet automatikisht në përdorim të shërbimeve financiare dixhitale. Problemi qëndron tek analfabetizmi dixhital dhe një nivel i ulët besimi. Shumë qytetarë dhe biznese ende hezitojnë t’i besojnë platformave online për transaksionet e tyre financiare, pjesërisht për shkak të mungesës së aftësive për t’i përdorur ato në mënyrë të sigurt dhe efikase. Madje, një studim thekson se një numër i kufizuar biznesesh e kuptojnë plotësisht përfitimin e teknologjisë financiare, duke frenuar kërkesën për shërbime inovative.

Në nivel operacional, barrierat janë po aq reale. Për bankat dhe institucionet financiare, kostot e larta të implementimit të teknologjive të reja dhe rreziqet e vazhdueshme të sulmeve kibernetike paraqesin sfida të vazhdueshme. Sigurimi i platformave kundër kërcënimeve kibernetike kërkon investime të vazhdueshme dhe ekspertizë të specializuar, të cilat përbëjnë një barrë të konsiderueshme financiare dhe operacionale.

Së fundi, ndërsa teknologjitë si blockchain dhe kriptomonedhat po trokasin në derë, kuadri rregullator ende nuk ka ecur me të njëjtin ritëm. Ekziston një nevojë urgjente që peizazhi rregullator i Shqipërisë të evoluojë për të ofruar udhëzime të qarta ligjore, fiskale dhe kontabël për këto asete të reja. Pa një kuadër të qartë, profesionistët e kontabilitetit dhe investitorët përballen me pasiguri, duke frenuar potencialin e këtyre teknologjive për të sjellë transparencë dhe efikasitet. Kalimi i këtyre pengesave do të jetë vendimtar për të siguruar që transformimi dixhital të jetë jo vetëm i shpejtë, por edhe i qëndrueshëm dhe gjithëpërfshirës.

Inovacionet e Ardhshme: Përtej Pagesave Dixhitale

Ndërsa shërbimet bankare dixhitale dhe pagesat pa para në dorë po bëhen normë, horizonti i inovacionit financiar në Shqipëri shtrihet shumë më tej. Bankat dhe rregullatorët nuk po mendojnë vetëm për të sotmen, por po hedhin themelet për një ekosistem financiar të së ardhmes, i cili do të jetë më inteligjent, më i automatizuar dhe më i sigurt. Vizioni i tyre përfshin integrimin e teknologjive të avancuara që pritet të transformojnë rrënjësisht mënyrën se si ne ndërveprojmë me paratë dhe asetet tona.

Planet strategjike të bankave shqiptare tashmë parashikojnë integrimin e teknologjive si Inteligjenca Artificiale (AI) për shërbime të personalizuara, kuletat dixhitale për menaxhim më të lehtë të fondeve, dhe teknologjinë e identitetit dixhital. Kjo e fundit pritet të shënojë një avancim të rëndësishëm, ku sipas një sondazhi të Bankës së Shqipërisë, 65.5% e bankave planifikojnë ta zhvillojnë atë në afat-mesëm. Kjo do të thotë procese më të shpejta dhe më të sigurta për hapjen e llogarive dhe verifikimin e transaksioneve.

Një nga shtyllat më transformuese të kësaj të ardhmeje është teknologjia Blockchain. Përtej lidhjes së saj me kriptomonedhat, Blockchain funksionon si një regjistër dixhital i pamanipulueshëm dhe transparent, i cili mund të sjellë efikasitet dhe siguri të paparë në fusha si kontabiliteti. Imagjinoni kontrata inteligjente që automatizojnë pagesat e pagave apo faturimet pa nevojën e ndërmjetësve, duke minimizuar gabimet njerëzore. Potenciali i saj nuk është thjesht teorik; në Qershor të vitit 2023, Shqipëria shënoi shitjen e parë të një prone të tokenizuar dhe të transaktuar nëpërmjet teknologjisë Blockchain, duke demonstruar një rast konkret përdorimi përtej financave tradicionale.

Në nivel infrastrukturor, Banka e Shqipërisë po punon për të modernizuar vetë shtyllën kurrizore të pagesave. Një prioritet kyç është krijimi i një infrastrukture për pagesa të menjëhershme, e cila synon të ofrojë transaksione më të shpejta dhe me kosto më të ulët se sistemet aktuale të bazuara në karta sipas një studimi të thelluar mbi peizazhin fintech në vend. Ky zhvillim do t’i hapte rrugën një gare të re inovative dhe do të përshpejtonte më tej kalimin drejt një ekonomie pa para fizike.

Sigurisht, këto teknologji të reja kërkojnë aftësi të reja. Për të realizuar plotësisht këtë vizion, ekziston një nevojë urgjente për programe edukimi dhe trajnimi të dedikuara. Profesionistët e fushës së financave dhe kontabilitetit duhet të pajisen me njohuritë e nevojshme për t’u përshtatur dhe për të lundruar në këtë peizazh të ri teknologjik, duke siguruar që Shqipëria jo vetëm të adoptojë inovacionin, por edhe ta zotërojë atë.

Përfundim: Drejt një Ekosistemi Financiar Gjithëpërfshirës dhe Modern

Rruga e Shqipërisë drejt financave dixhitale është më shumë se një prirje; është një transformim thelbësor që po e pozicionon vendin si një lider rajonal në inovacion. Arritjet janë të pamohueshme: numri i pagesave dixhitale për banor arriti në 23 në vitin 2024, një rritje eksponenciale nga vetëm 2 në vitin 2015. Paralelisht, përfshirja financiare është rritur në 78%, duke i dhënë akses në llogari financiare një pjese shumë më të madhe të popullsisë. Hapa të tillë vendimtarë, si anëtarësimi në Zonën e Vetme të Pagesave në Euro (SEPA) dhe të qenit vendi i parë në rajon që transpozoi kuadrin evropian për shërbimet e pagesave (PSD2), dëshmojnë një vizion të qartë dhe proaktiv.

Megjithatë, ky marshim teknologjik nuk është pa pengesa. Suksesi i ardhshëm varet nga aftësia për të balancuar avancimin e shpejtë me adresimin e sfidave të vazhdueshme. Edhe pse 93% e bankave kanë departamente të dedikuara për transformimin dixhital, sfida si edukimi i ulët dixhital i popullsisë, besimi ende i brishtë ndaj shërbimeve financiare online dhe kultura e thellë e përdorimit të parasë fizike mbeten pengesa reale. Këto hendeqe mes potencialit teknologjik dhe adoptimit nga përdoruesit kërkojnë ndërhyrje të synuara për të ndërtuar besim dhe aftësi.

Rruga përpara kërkon një përpjekje të bashkuar. Realizimi i plotë i potencialit të Fintech-ut për një ekonomi më formale dhe gjithëpërfshirëse është i mundur vetëm përmes një bashkëpunimi të ngushtë e të vazhdueshëm. Nisma si marrëveshja e fundit mes Shoqatës Shqiptare të Bankave (AAB) dhe Korporatës Financiare Ndërkombëtare (IFC) janë shembulli perfekt i këtij sinergjizmi. Duke punuar së bashku, qeveria, rregullatorët, sektori privat dhe partnerët ndërkombëtarë mund të forcojnë sigurinë kibernetike, të përmirësojnë sistemet e kreditimit dhe të përafrojnë standardet shqiptare me ato evropiane. Vetëm përmes këtij angazhimi kolektiv, Shqipëria mund të ndërtojë një ekosistem financiar modern, të qëndrueshëm dhe plotësisht të integruar, ku inovacioni i shërben çdo qytetari.

Burimet