Astro News
article
Technology

Shqipëria dhe Cloud për Sovranitet Dixhital

14 min read
author
Afrim Hoxha

Hyrje: Shqipëria, Cloud dhe Kërkimi për Sovranitet Dixhital

Në vitet e fundit, Shqipëria ka bërë një kërcim gjigant drejt së ardhmes dixhitale. Nuk flasim më për plane teorike, por për një realitet të prekshëm ku teknologjia është integruar thellë në marrëdhënien mes shtetit dhe qytetarit. Platforma e-Albania është bërë simboli i këtij transformimi, duke ofruar mbi 95% të shërbimeve publike online dhe duke ndryshuar rrënjësisht mënyrën se si ne ndërveprojmë me administratën. Ky progres, i dokumentuar në Axhendën Dixhitale të Shqipërisë 2022-2026, ka sjellë efikasitet, transparencë dhe akses të paprecedentë, duke e pozicionuar vendin tonë në pararojë të rajonit.

Por me këtë dixhitalizim të vrullshëm lind një pyetje strategjike: Çfarë vjen më pas? Pasi shërbimet janë online, sfida e radhës po kristalizohet rreth një koncepti themelor për shekullin e 21-të: sovraniteti dixhital. Ky nuk është një refuzim i teknologjisë globale, por një kërkesë për të gjetur ekuilibrin e duhur mes përfitimeve të inovacionit dhe shërbimeve cloud dhe nevojës jetike për të pasur kontroll kombëtar mbi të dhënat e qytetarëve dhe infrastrukturën kritike që mban në këmbë shtetin modern.

Ky artikull argumenton se Shqipëria nuk po e lë këtë çështje në dorë të fatit. Përkundrazi, vendi po ndërton në mënyrë metodike themelet e sovranitetit të tij dixhital përmes një strategjie të qartë me tre shtylla. Së pari, po bën investime të mëdha në infrastrukturën qeveritare cloud për të garantuar qëndrueshmëri dhe kontroll. Së dyti, po forcon kuadrin ligjor për mbrojtjen e të dhënave personale, duke e përafruar atë me standardet më të larta europiane si GDPR. Dhe së treti, po zbaton një strategji të re dhe gjithëpërfshirëse për sigurinë kibernetike, duke synuar ta shndërrojë Shqipërinë nga një objektiv sulmesh në një mbrojtës dixhital. Këto lëvizje të koordinuara tregojnë një vizion të qartë për një të ardhme ku Shqipëria jo vetëm konsumon teknologji, por edhe e menaxhon atë në mënyrë sovrane.

Silueta e një punëtori në shtyllë, me re të fryra dhe rreze dielli në sfond, duke simbolizuar infrastrukturën dhe lidhjen dixhitale.

Themeli: Nga e-Albania te Nevoja për një Cloud të Fortë Qeveritar

Shqipëria ka bërë hapa gjigantë në transformimin dixhital, me portalin e-Albania si flamurtarin e këtij suksesi. Duke ofruar tashmë mbi 1,200 shërbime publike online, vendi ka krijuar një ekosistem “digital-first” (dixhitalizimi si përparësi) që ka thjeshtuar procedurat dhe ka rritur transparencën për qytetarët dhe bizneset. Ky kalim, ku mbi 95% e shërbimeve publike janë të disponueshme online, ka shënuar një epokë të re në administratën publike shqiptare.

Por, ky vëllim masiv i shërbimeve dhe të dhënave ka krijuar një sfidë të re dhe urgjente: nevojën për një infrastrukturë themelore që të jetë jo vetëm e qëndrueshme, por edhe e shkallëzueshme dhe e sigurt. Ashtu si një ndërtesë e lartë kërkon themele të thella e të forta, një ekosistem dixhital kaq i gjerë kërkon një shtyllë kurrizore teknologjike që mund të përballojë presionin, të sigurojë vazhdimësinë e punës në rast fatkeqësish dhe të rritet në të ardhmen. Dobësitë e sistemeve aktuale, veçanërisht në nivel vendor, dhe rreziqet e sigurisë kibernetike e bëjnë këtë modernizim një domosdoshmëri.

Qeveria e ka identifikuar këtë nevojë prej kohësh. Një nga hapat e parë drejt centralizimit ka qenë GovNet, një rrjet qeveritar privat me fibër optike që lidh mbi 250 institucione publike, duke lehtësuar shkëmbimin e të dhënave për portalin e-Albania. Megjithatë, ambiciet shkojnë më tej. Axhenda Dixhitale e Shqipërisë 2022-2026 parasheh një vizion të qartë: krijimin e një ekosistemi dixhital proaktiv, ku shërbimet janë të disponueshme “në çdo kohë, kudo”. Ky plan strategjik synon jo vetëm të rrisë sigurinë dhe aksesueshmërinë, por edhe të sigurojë që sistemet tona të jenë plotësisht të ndërveprueshme me ato të Bashkimit Evropian, një hap thelbësor për rrugëtimin tonë integrues.

Investimi Strategjik: Ndërtimi i ‘Kalave’ Dixhitale në Sky

Ndërsa shërbimet dixhitale bëhen shtylla kurrizore e administratës dhe ekonomisë, Shqipëria po investon jo vetëm në zgjerimin e tyre, por edhe në fortifikimin e themeleve ku ato mbështeten. Ky nuk është thjesht një modernizim, por një lëvizje strategjike për të ndërtuar ‘kala’ dixhitale të sigurta, elastike dhe të shkallëzueshme në cloud. Hapat më konkretë në këtë drejtim janë ndërmarrë nga Agjencia Kombëtare e Shoqërisë së Informacionit (AKSHI), e cila gjatë vitit 2024 ka lançuar dy tendera madhorë, secili me vlerë rreth 7 milionë euro, për të centralizuar dhe modernizuar infrastrukturën hardware që mbështet sistemin cloud qeveritar.

Objektivi i këtyre investimeve kapitale është trefish: së pari, të modernizojë infrastrukturën e hostingut cloud qeveritar, duke e bërë atë më efikase dhe më të aftë për të përballuar kërkesat e së ardhmes. Së dyti, të sigurojë shkallëzueshmëri, që do të thotë se sistemi mund të rritet dhe të përshtatet pa probleme ndërsa shtohen shërbime të reja dhe rritet numri i përdoruesve. Së treti, dhe ndoshta më kritikja, është rritja dramatike e kapaciteteve për rimëkëmbje nga fatkeqësitë (disaster recovery). Në një epokë kërcënimesh kibernetike në rritje, aftësia për të rivendosur shërbimet shpejt pas një sulmi apo defekti teknik është jetike për vazhdimësinë e funksioneve shtetërore.

Një nga aspektet më inovative të kësaj strategjie është lëvizja drejt një modeli hibrid. Tenderi i Korrikut 2024 synon në mënyrë specifike integrimin me platformën cloud të Microsoft Azure. Kjo qasje kombinon sigurinë dhe kontrollin e një cloud-i privat qeveritar me fuqinë, fleksibilitetin dhe inovacionin e një lideri global si Microsoft. Ky hap përfaqëson një përafrim me praktikat më të mira ndërkombëtare dhe është plotësisht në linjë me vizionin e përcaktuar në Agjendën Dixhitale të Shqipërisë 2022–2026, e cila thekson rëndësinë e ndërtimit të një ekosistemi dixhital proaktiv, të sigurt dhe efikas.

Sigurisht, këto ‘kala’ në cloud nuk mund të qëndrojnë pa një themel të fortë në tokë. Këto investime në infrastrukturën qendrore mbështeten drejtpërdrejt nga objektivat ambicioze të Planit Kombëtar për Zhvillimin e Qëndrueshëm të Infrastrukturës Dixhitale. Ky plan strategjik synon mbulim 100% me internet broadband për familjet dhe bizneset, si dhe shtrirjen e rrjeteve 5G në qytetet kryesore. Në fund të fundit, një infrastrukturë e centralizuar dhe e fuqishme cloud ka vlerë vetëm nëse qytetarët dhe institucionet në çdo cep të vendit kanë akses të shpejtë dhe të besueshëm për të përfituar nga shërbimet që ajo ofron.

Sovraniteti në Praktikë: Kuadri Ligjor dhe Mbrojtja Kibernetike

Ndërsa Shqipëria ndërton infrastrukturën e saj dixhitale, një pyetje themelore del në pah: si sigurohet që ky ekosistem i ri të jetë jo vetëm funksional, por edhe i sigurt dhe sovran? Përgjigja qëndron në një qasje me dy drejtime: forcimi i kuadrit ligjor për të mbrojtur të dhënat e qytetarëve dhe ndërtimi i një mburoje të fuqishme kibernetike për të zmbrapsur kërcënimet.

Shtylla kryesore e këtij sovraniteti është Ligji i ri Nr. 124/2024 për Mbrojtjen e të Dhënave Personale, i cili hyri në fuqi në janar 2025. Ky legjislacion nuk është thjesht një përditësim teknik; ai përfaqëson një hap madhor drejt përafrimit me standardin e artë të Bashkimit Evropian, Rregulloren e Përgjithshme për Mbrojtjen e të Dhënave (GDPR). Qëllimi i tij është i qartë: të mbrojë të drejtat themelore të individëve në një botë gjithnjë e më të dixhitalizuar, duke vendosur parime si ligjshmëria, transparenca dhe minimizimi i të dhënave sipas këtij njoftimi nga Oracle Solicitors. Për qytetarët, kjo sjell të drejta të reja të prekshme, si e drejta për t’u informuar, për të korrigjuar të dhënat dhe, më e rëndësishmja, e drejta për t’u “harruar”. Nga ana tjetër, kompanitë dhe institucionet (të quajtura kontrollues të të dhënave) kanë detyrime të qarta për të garantuar sigurinë dhe konfidencialitetin, duke forcuar kështu besimin publik te shërbimet dixhitale.

Megjithatë, kuadri ligjor është vetëm gjysma e betejës. Zgjerimi i shpejtë i shërbimeve online ka rritur në mënyrë dramatike ekspozimin e Shqipërisë ndaj rreziqeve kibernetike. Vendi ynë nuk po përballet vetëm me kriminelë të zakonshëm kibernetikë, por edhe me sulme të sofistikuara, shpesh të sponsorizuara nga shtete të huaja, siç e dëshmuan incidentet e viteve të fundit. Shifrat janë alarmante: Shqipëria përballet me të paktën 1.3 milionë sulme kibernetike çdo vit, duke e bërë mbrojtjen një prioritet kombëtar sipas një analize të EU Cyber Direct.

Përballë këtij realiteti, përgjigja e Shqipërisë ka qenë strategjike dhe e shumëfishtë. Duke synuar ta shndërrojë vendin nga një objektiv kibernetik në një mbrojtës dixhital, qeveria ka nisur Strategjinë Kombëtare të Sigurisë Kibernetike 2025-2030. Ky plan ambicioz fokusohet te mbrojtja e infrastrukturës kritike, përafrimi me normat e BE-së dhe përdorimi i teknologjive si Inteligjenca Artificiale (AI) dhe Mësimi Makinerik (ML) për zbulimin proaktiv të kërcënimeve. Për të orkestruar këtë përpjekje, është krijuar Autoriteti Kombëtar i Sigurisë Kibernetike (AKSK), një institucion qendror për koordinimin e politikave dhe menaxhimin e përgjigjes ndaj incidenteve siç raporton The CyberDiplomat.

Bashkëpunimi ndërkombëtar është gjithashtu një element thelbësor. Programe si ai i USAID për Dixhitalizimin dhe Reziliencën e Infrastrukturës Kritike (CIDR) po ndihmojnë në identifikimin e nevojave për investime dhe forcimin e kapaciteteve në sektorë jetikë si energjia, shëndetësia dhe financat sipas detajeve të programit CIDR të USAID. Paralelisht, me ndihmën e SHBA-së, është ngritur një Njësi e re Ushtarake e Sigurisë Kibernetike, duke e pozicionuar Shqipërinë si një partner të besueshëm në mbrojtjen kolektive. Kjo qasje e kombinuar—ligje të forta për të dhënat dhe një mbrojtje kibernetike aktive e moderne—është themeli mbi të cilin Shqipëria po ndërton sovranitetin e saj në epokën dixhitale.

Sfidat në Rrugëtim: Hendeqet midis Vizionit dhe Realitetit

Pavarësisht këtij optimizmi të justifikuar, rruga e Shqipërisë drejt një të ardhmeje plotësisht dixhitale nuk është pa pengesa. Transformimi është i shpejtë, por jo gjithmonë i njëtrajtshëm. Ndërsa qeveria qendrore ka arritur një nivel të lartë dixhitalizimi me shërbime si e-Albania, një hendek i thellë mbetet me njësitë vendore. Sipas një vlerësimi të fundit nga UNDP dhe Banka Botërore, shumica e bashkive vuajnë nga mungesa kritike e infrastrukturës, siç janë qendrat e të dhënave (data centers), dhe nuk kanë politika të mirëfillta për mbrojtjen kibernetike. Ky centralizim i kapaciteteve krijon një disbalancë, ku modernizimi në qendër nuk reflektohet me të njëjtin ritëm në periferi, duke lënë sistemet lokale të ekspozuara ndaj rreziqeve.

Ky hendek nuk është vetëm institucional, por edhe social. Plani strategjik i qeverisë synon të mbyllë diferencat, veçanërisht duke zgjeruar infrastrukturën dixhitale në zonat rurale sipas Axhendës Dixhitale 2022-2026. Megjithatë, realiteti tregon se pabarazia midis zonave urbane dhe atyre rurale, si në aksesin ndaj internetit të shpejtë ashtu edhe në aftësitë dixhitale, mbetet një sfidë madhore. Ky “hendek dixhital” rrezikon të thellojë pabarazitë ekzistuese, duke lënë pas qytetarë dhe komunitete të tëra që nuk mund të përfitojnë plotësisht nga shërbimet online.

Më tej, përballemi me atë që mund të quhet “paradoksi i sigurisë”. Teksa Shqipëria investon miliona euro dhe bashkëpunon me partnerë ndërkombëtarë si USAID për të forcuar mbrojtjen e saj kibernetike, vendi ynë përballet me një realitet shqetësues. Një raport thekson se Shqipëria renditet ndër pesë burimet kryesore të krimit kibernetik në Evropë, duke u përballur me mbi 1.3 milionë sulme në vit. Ky dualizëm tregon se ndërsa po ndërtojmë mure më të larta për t’u mbrojtur, sfida qëndron edhe në pastrimin e “oborrit tonë”, duke adresuar aktivitetet keqbërëse që burojnë nga brenda vendit.

Zgjidhja e këtyre sfidave kërkon një qasje të dyfishtë. Së pari, ekziston një nevojë urgjente për të rritur talentin vendas në fushën e sigurisë kibernetike përmes programeve të dedikuara dhe trajnimeve. Së dyti, është thelbësore të modernizohen sistemet e vjetruara (legacy systems) që ende përdoren në shumë institucione, veçanërisht në nivel lokal dhe në sektorin bankar. Këto sisteme shpesh përmbajnë dobësi të trashëguara që shërbejnë si porta të hapura për sulmuesit. Adresimi i tyre nuk është thjesht një përditësim teknik, por një hap kritik për të siguruar themelin mbi të cilin ndërtohet e ardhmja jonë dixhitale.

Përfundim: A po Bëhet Shqipëria një Lider Dixhital në Ballkanin Perëndimor?

Rruga e Shqipërisë drejt modernizimit dixhital është ambicioze dhe po merr formë me shpejtësi. Përgjigjja e pyetjes nëse po shndërrohet në një lider rajonal gjendet në shtyllat themelore që po ndërton. Investimet strategjike në infrastrukturën qeveritare cloud, forcimi i kuadrit ligjor përmes ligjit të ri për mbrojtjen e të dhënave personale në përputhje me standardet e GDPR, dhe zbatimi i një strategjie kombëtare gjithëpërfshirëse për sigurinë kibernetike nuk janë thjesht projekte të izoluara; ato janë themelet e sovranitetit të saj dixhital. Këto përpjekje, të përshkruara qartë në Axhendën Dixhitale 2022–2026, tregojnë një vizion të qartë për një ekosistem dixhital proaktiv dhe të sigurt. Përafrimi me legjislacionin europian, siç dëshmohet nga miratimi i ligjit për mbrojtjen e të dhënave, jo vetëm që mbron të drejtat e qytetarëve, por edhe hap dyert për transaksione më të sigurta biznesi me partnerët ndërkombëtarë.

Ky transformim po e ripozicionon Shqipërinë në arenën ndërkombëtare. Nga një vend që shihej si objektiv i sulmeve të sofistikuara kibernetike, ajo po shndërrohet në një mbrojtës dixhital proaktiv dhe një model potencial për rajonin. Krijimi i Autoritetit Kombëtar të Sigurisë Kibernetike (AKSK) dhe investimet në teknologji si Inteligjenca Artificiale (AI) për zbulimin e kërcënimeve janë shenja të një qasjeje mature dhe largpamëse. Duke ndërmarrë hapa të tillë vendimtarë, Shqipëria po sinjalizon se synon jo vetëm të mbrojë infrastrukturën e saj kritike, por edhe të bëhet një lider i mundshëm i sigurisë kibernetike në Ballkanin Perëndimor. Ky evolucion është thelbësor për të forcuar besimin kombëtar dhe për të kontribuar në një mjedis dixhital më të sigurt në të gjithë rajonin.

Një dorë mban një simbol ndriçues të resë kompjuterike (cloud), duke simbolizuar transformimin dixhital dhe shërbimet cloud.

Megjithatë, udhëtimi nuk ka përfunduar. Suksesi afatgjatë dhe arritja e këtij potenciali udhëheqës varen nga përballja e vazhdueshme me sfidat e mbetura. Është jetike të mbyllet hendeku i thellë infrastrukturor dhe i kapaciteteve midis qeverisjes qendrore dhe asaj lokale, ku burimet dhe politikat e sigurisë shpesh mungojnë. Gjithashtu, rritja e numrit të profesionistëve të kualifikuar në fushën e teknologjisë dhe sigurisë kibernetike mbetet një prioritet absolut, një nevojë e theksuar qartë brenda objektivave strategjikë të vendit për zhvillimin e kapitalit njerëzor. Forcimi i bashkëpunimit rajonal dhe partneriteteve ndërkombëtare, si ato me SHBA dhe BE, do të jetë çelësi për të ndarë informacionin mbi kërcënimet dhe për të ndërtuar një mbrojtje kolektive. Duke vepruar kështu, Shqipëria jo vetëm që do të sigurojë të ardhmen e saj dixhitale, por do të përshpejtojë edhe rrugën e saj drejt integrimit të plotë evropian.

Burimet