Astro News
article
Wellness

Mendja e Qetë Shqipëria Sot

9 min read
author
Teuta Dervishi

Hyrje: Panorama e Shëndetit Mendor në Shqipëri Sot

Shëndeti mendor është një shtyllë thelbësore e mirëqenies sonë të përgjithshme, një temë që fatmirësisht po merr gjithnjë e më shumë vëmendjen që meriton edhe në Shqipëri. Nuk mund ta mohojmë më: të flasësh për shëndetin mendor do të thotë të flasësh për shëndetin. Megjithatë, përballë kësaj ndërgjegjësimi në rritje, qëndron një realitet shqetësues. Ekspertët në vendin tonë po vërejnë një rritje të ndjeshme të problemeve të shëndetit mendor, veçanërisht tek të rinjtë. Ky kontrast është zemra e çështjes sot: ndërsa lufta me stigmën dhe presionet shoqërore mbetet intensive, ekziston një angazhim i qartë për të sjellë ndryshim. Qeveria shqiptare, përmes planeve strategjike si Plani i Veprimit për Shëndetin Mendor 2023-2026, dhe shoqëria civile po bashkojnë forcat për të ofruar zgjidhje. Në këtë artikull, ne do të eksplorojmë thellësisht këtë panoramë komplekse: do të analizojmë gjendjen aktuale, sfidat me të cilat përballemi, përgjigjen strategjike të shtetit, nismat inovative që po lulëzojnë nga vetë të rinjtë dhe hapat që duhet të ndërmarrim së bashku për një të ardhme më të shëndetshme mendërisht.

Një figurë mbështetëse ofron ngushëllim një të riu të pikëlluar ose të tërhequr, duke theksuar nevojën për mbështetje empatike në sfidat e shëndetit mendor.

Sfidat Kryesore: Stigma, Tabutë dhe Presionet e Jetës Moderne

Për të kuptuar pse shumë prej nesh hezitojnë të kërkojnë ndihmë, duhet të përballemi me sfidën më të madhe: stigmën. Një studim cilësor mbi studentët universitarë shqiptarë zbuloi se besimet tradicionale dhe kulturore shpesh i interpretojnë vështirësitë e shëndetit mendor si një burim turpi. Kjo frikë nga refuzimi shoqëror apo keqkuptimi krijon një mur heshtjeje, duke penguar diskutimet e hapura dhe, më e rëndësishmja, kërkimin e ndihmës profesionale.

Krahas stigmës, të rinjtë sot përballen me një sërë presionesh moderne. Ekspertët në Shqipëri identifikojnë faktorë si krizat e identitetit, stresi që vjen nga përvojat e migrimit, abuzimi me substanca dhe veçanërisht ndikimi intensiv i rrjeteve sociale. Fenomeni i të jetuarit të “jetëve virtuale”, ku të rinjtë kalojnë netë të tëra online dhe flenë gjatë ditës, i ekspozon ata ndaj një stresi konstant që mund të përshkallëzohet nga ankthi i thjeshtë deri në psikoza.

Këto sfida përkeqësohen nga boshllëqet në sistemet tona mbështetëse. Për shembull, në mjediset universitare, ku mbështetja duhet të ishte lehtësisht e aksesueshme, vetëm 20% e studentëve raportojnë se nevojat e tyre për shëndetin mendor plotësohen. Ky fakt alarmues tregon një mungesë kritike të shërbimeve konfidenciale dhe të përballueshme. Pasojat janë të qarta dhe shqetësuese: më shumë se gjysma e adoleshentëve që kanë nevojë për shërbime të shëndetit mendor nuk arrijnë t’i marrin ato, duke theksuar barrierat e mëdha në akses. Kjo situatë ka edhe pasoja shoqërore më të gjera; studimet tregojnë një lidhje të vërejtur midis çrregullimeve të shëndetit mendor dhe rritjes së përfshirjes së të rinjve në veprimtari kriminale, ku në vitin 2023, moshat 18-29 vjeç kryen 26.5% të të gjitha krimeve në vend.

Shënim i rëndësishëm: Ky artikull ofron informacion të përgjithshëm dhe nuk përbën këshillë mjekësore. Nëse ju ose dikush që njihni po përballet me vështirësi të shëndetit mendor, ju lutemi kërkoni ndihmë dhe këshillohuni me një mjek ose profesionist të kualifikuar të shëndetit mendor.

Përgjigja Institucionale: Plani Kombëtar dhe Forcimi i Sistemit

Përballë nevojës në rritje për mbështetje, Shqipëria po ndërmerr hapa të rëndësishëm për të forcuar sistemin e shëndetit mendor. Përgjigja kryesore strategjike është Plani i Veprimit për Shëndetin Mendor 2023-2026, një dokument i hartuar në përputhje me angazhimet e qeverisë shqiptare drejt integrimit evropian dhe standardeve të Organizatës Botërore të Shëndetësisë. Ky plan ambicioz synon të ofrojë një qasje gjithëpërfshirëse dhe të integruar për mirëqenien tonë mendore.

Objektivat kryesore të planit janë katër shtylla themelore që drejtojnë përpjekjet tona kombëtare:

  1. Lidership dhe qeverisje më efektive për shëndetin mendor.
  2. Ofrimi i shërbimeve të integruara të shëndetit mendor dhe kujdesit social me bazë në komunitet.
  3. Zbatimi i strategjive të promovimit dhe parandalimit për të rritur ndërgjegjësimin dhe për të zvogëluar faktorët e rrezikut.
  4. Forcimi i sistemeve të informacionit, të dhënave dhe kërkimit për të monitoruar progresin dhe për të orientuar politikat e ardhshme.

Këto objektiva nuk janë thjesht në letër. Veprimet konkrete po materializohen në të gjithë vendin. Deri më tani, janë ngritur 10 qendra komunitare të shëndetit mendor, të cilat shërbejnë si zemra e sistemit të integruar, duke ofruar shërbime multidisiplinare afër jush. Gjithashtu, janë emëruar 50 punonjës psiko-socialë në qendrat e kujdesit parësor shëndetësor për të adresuar më mirë nevojat e grupeve më të cenueshme. Për më tepër, një vëmendje e veçantë i është kushtuar forcimit të kapaciteteve profesionale. Një program trajnimi ka pajisur 525 profesionistë të kujdesit parësor me aftësitë e nevojshme për identifikimin, mbështetjen dhe referimin e hershëm të të rinjve që përballen me vështirësi, duke siguruar që ndihma të jetë sa më e afërt dhe e shpejtë.

Inovacioni nga të Rinjtë: Nismat që po Thyejnë Heshtjen

Në betejën kundër stigmës dhe për një shëndet mendor më të mirë, aleatët tanë më të fuqishëm janë vetë të rinjtë. Ata nuk janë thjesht përfitues të shërbimeve, por agjentë aktivë të ndryshimit. Një shembull frymëzues është programi Upshift i UNICEF Shqipëri, i cili ka fuqizuar mijëra të rinj në qytete si Tirana, Korça, Shkodra, Kukësi e Elbasani për të zhvilluar zgjidhje inovative për sfidat me të cilat përballen.

Nga këto nisma kanë lindur ide kreative dhe praktike që po bëjnë një ndryshim real. Disa prej tyre përfshijnë:

Objektivi kryesor i këtyre projekteve, të udhëhequra nga vetë komuniteti i të rinjve, është i qartë: destigmatizimi i shëndetit mendor dhe krijimi i një mjedisi të sigurt dhe mbështetës. Angazhimi i tyre nuk ndalet këtu. Aktivitete si Kampi Veror i Shëndetit Mendor tregojnë një lëvizje në rritje, ku të rinjtë avokojnë për mirëqenien e tyre si një e drejtë themelore e njeriut. Kjo energji pozitive dhe ky inovacion na japin shpresë se heshtja po thyhet, hap pas hapi.

Përfundim: Rruga Përpara për një Shqipëri me Mendje të Qetë

Shqipëria sot përballet me një realitet të dyfishtë në fushën e shëndetit mendor. Nga njëra anë, sfidat mbeten të mëdha: presioni i vazhdueshëm nga rrjetet sociale, krizat e identitetit dhe një stigmë e thellë familjare e kulturore që i bën të rinjtë të hezitojnë të kërkojnë ndihmë [16]. Kjo stigmë shpesh e trajton shëndetin mendor si tabu dhe burim turpi, duke i lënë shumë të rinj të vuajnë në heshtje [14]. Nga ana tjetër, po shohim hapa premtues përpara. Qeveria ka miratuar një Plan Veprimi Kombëtar për Shëndetin Mendor 2023-2026, duke synuar shërbime më të integruara në komunitet. Përpjekje të rëndësishme po bëhen për trajnimin e profesionistëve të kujdesit parësor shëndetësor për të identifikuar më herët nevojat e të rinjve, dhe nisma inovative rinore si programi Upshift i UNICEF-it po fuqizojnë të rinjtë për të krijuar zgjidhje kreative për mirëqenien e tyre.

Është e qartë se asnjë zgjidhje e vetme nuk mjafton. Suksesi i vërtetë kërkon një qasje të integruar, ku politikat strategjike kombëtare, si krijimi i qendrave komunitare të shëndetit mendor [5, 10], të ndërthuren në mënyrë harmonike me energjinë dhe inovacionin që vjen nga terreni. Kur strategjitë “nga lart-poshtë” takojnë nismat “nga poshtë-lart”, si podkastet dhe rrjetet e mbështetjes mes moshatarëve të krijuara nga vetë të rinjtë [7, 8], ne ndërtojmë një rrjet sigurie më të fortë dhe më gjithëpërfshirës për të gjithë.

Ky është një moment vendimtar, dhe përgjegjësia na takon të gjithëve. Si shoqëri, ne duhet të punojmë pa u lodhur për të thyer muret e heshtjes dhe stigmës që ende rrethojnë shëndetin mendor. Le të flasim hapur, të dëgjojmë me empati dhe të mbështesim aktivisht organizatat dhe nismat që tashmë po bëjnë një punë të jashtëzakonshme. Si individë, ne kemi fuqinë të kërkojmë zbatimin e plotë dhe efektiv të strategjisë kombëtare, duke u siguruar që premtimet të kthehen në shërbime konkrete dhe të aksesueshme për çdo komunitet.

Një grup të rinjsh ndërveprojnë në një mjedis të hapur, duke simbolizuar angazhimin komunitar dhe mbështetjen shoqërore në iniciativat e shëndetit mendor për adoleshentët.

Kultivimi i një “Mendjeje të Qetë” në Shqipëri nuk është thjesht një qëllim i politikave shëndetësore; është një investim themelor për të ardhmen tonë kolektive. Duke punuar së bashku – qeveria, profesionistët, komuniteti dhe çdo individ – ne mund të ndërtojmë një shoqëri ku mirëqenia mendore vlerësohet, mbështetet dhe mbrohet. Kjo është rruga jonë përpara, drejt një të ardhmeje më të shëndetshme dhe më të ndritur për të gjithë.

Mohim përgjegjësie: Ky artikull ofron informacion të përgjithshëm dhe nuk synon të zëvendësojë këshillën mjekësore profesionale. Për çdo shqetësim në lidhje me shëndetin tuaj mendor ose fizik, ju lutemi konsultohuni gjithmonë me një mjek ose një profesionist tjetër të kualifikuar të kujdesit shëndetësor.

Burimet