Mirëqenia Mendore- Udhërrëfyes Modern

Në ritmin e shpejtë të jetës moderne shqiptare, mes sfidave profesionale, presioneve sociale dhe ndryshimeve të vazhdueshme, shpesh harrojmë të kujdesemi për asetin tonë më të çmuar: shëndetin mendor. Prej kohësh i lënë në hije, diskutimi mbi mirëqenien psikologjike po del gjithnjë e më shumë në dritë, duke na kujtuar një të vërtetë themelore të konfirmuar edhe nga Organizata Botërore e Shëndetësisë: nuk ka shëndet pa shëndet mendor. Ky artikull është një udhërrëfyes për të kuptuar peizazhin aktual të shëndetit mendor në Shqipëri, për të njohur sfidat me të cilat përballemi dhe për të zbuluar hapat praktikë drejt një jete më të ekuilibruar dhe të plotë.

Pse po Flasim Kaq Shumë për Shëndetin Mendor Tani?

Nëse ndjeni se fjalët “ankth” dhe “stres” janë bërë pjesë e fjalorit të përditshëm, nuk jeni vetëm. Problemet e shëndetit mendor si ankthi, depresioni dhe çrregullimet e humorit janë në rritje në Shqipëri, një trend i përshpejtuar nga ngjarje traumatike kolektive si tërmeti i vitit 2019 dhe pandemia e COVID-19. Shifrat flasin qartë: psikiatrët raportojnë një rritje të ndjeshme të numrit të vizitave ditore, duke kaluar nga 10-15 në ditë disa vite më parë, në rreth 30 vizita sot. Madje, sipas një studimi, 1 në 3 persona në Shqipëri shfaq shenja depresioni, një statistikë alarmante që tregon përmasat e vërteta të problemit. Ndërkohë që OBSH vlerëson se 1 në 8 persona në botë vuan nga çrregullime mendore, ekspertët vendas besojnë se shifrat reale në vendin tonë janë edhe më të larta, të fshehura pas perdes së stigmës dhe mosraportimit.

Stigma: “Muri i Heshtjes” që Duhet ta Thyejmë Së Bashku

Pengesa më e madhe për të kërkuar ndihmë në Shqipëri nuk është mungesa e dëshirës për t’u ndjerë më mirë, por frika nga gjykimi. Stigma mbetet një nga pengesat kryesore, e rrënjosur në mentalitetin se “je i çmendur nëse shkon te psikologu”. Ky paragjykim i dëmshëm ka pasoja reale: njerëzit hezitojnë të flasin për problemet e tyre, familjarët shpesh pengojnë të afërmit të kërkojnë trajtim dhe shumë individë i drejtohen vetë-mjekimit të rrezikshëm me barna pa recetë. Kjo heshtje ushqen një cikël negativ: mungesa e mirëkuptimit nga shoqëria, ngacmimi, bullizmi dhe mundësitë e pakta për punësim dhe socializim për ata që guxojnë të flasin. Thyerja e këtij muri fillon me secilin prej nesh, duke e normalizuar bisedën për shëndetin mendor dhe duke e trajtuar atë me të njëjtin seriozitet si shëndetin fizik.

Një grup njerëzish të ulur në dysheme në një mjedis komunitar, dëgjojnë me vëmendje një profesioniste që flet me krahë të hapur, duke treguar mbështetje dhe komunikim të hapur.

Ku të Kërkojmë Ndihmë? Peizazhi i Shërbimeve në Shqipëri

Ndërgjegjësimi në rritje ka bërë që edhe institucionet të lëvizin. Qeveria shqiptare ka miratuar Planin e Veprimit për Shëndetin Mendor 2023-2026, një strategji që synon decentralizimin e shërbimeve, duke i afruar ato pranë komunitetit dhe duke reduktuar fokusin te spitalet psikiatrike. Ky plan përfshin edhe një kapitull të veçantë për shëndetin mendor të fëmijëve dhe adoleshentëve.

Megjithatë, realiteti në terren mbetet sfidues. Shqipëria vuan nga mungesa e profesionistëve, me numrin më të ulët të psikiatërve për frymë në rajon dhe Evropë. Infrastruktura ekzistuese është e pamjaftueshme për të përballuar kërkesën në rritje. Aktualisht, në të gjithë vendin funksionojnë 10 qendra komunitare të shëndetit mendor dhe 14 shtëpi mbështetëse, por ato janë të përqendruara kryesisht në qytetet e mëdha si Tirana, Elbasani, Vlora, Korça dhe Shkodra. Kjo krijon një pabarazi të thellë në akses, duke i lënë zonat rurale pothuajse pa asnjë mbulim. Për më tepër, ekzistojnë boshllëqe specifike, si mungesa e shërbimeve për gratë me probleme kronike në Tiranë apo trajtimi i duhur për personat me probleme mendore që kanë kryer vepra penale.

Fuqia e Komunitetit: Roli Jetik i OJQ-ve dhe Nismave Qytetare

Atje ku shërbimet shtetërore mungojnë, organizatat e shoqërisë civile (OJQ) luajnë një rol thelbësor. Këto organizata janë në vijën e parë të betejës për ndërgjegjësim, duke organizuar fushata, trajnime dhe duke ofruar shërbime alternative. Fushata si “Le të flasim për Shëndetin Mendor”, me mbështetjen e UNICEF dhe OBSH, synojnë të përfshijnë të rinjtë në biseda të hapura dhe të luftojnë stigmën aty ku ajo është më e fortë. OJQ si Qendra Shqiptare për Shërbime Psikologjike dhe Psikoterapeutike (ACPPS) dhe Shoqata “Analiza e Grupit në Shqipëri” (AGSH) mbushin një boshllëk të madh, por shpesh përballen me mungesë financimesh, gjë që tregon nevojën për investime më të mëdha në këtë sektor jetik.

Një grup njerëzish buzëqeshin dhe valëvitin duart në një tubim ndërgjegjësimi “Ec një milje në këpucët e mia”, duke demonstruar solidaritet kundër stigmës së shëndetit mendor.

Mirëqenia Fillon Herët: Shëndeti Mendor në Bankat e Shkollës

Një ambient i shëndetshëm mendor gjatë fëmijërisë dhe adoleshencës është themeli për një të rritur të shëndetshëm. Prania e psikologut në shkolla, përmes Shërbimit Psiko-Social (SHPS), është një hap pozitiv. Shërbimi Psiko-Social (SHPS) u krijua si një domosdoshmëri për të adresuar sfida si bullizmi, dhuna dhe vështirësitë e tjera me të cilat përballen nxënësit. Ministria e Arsimit ka rritur numrin e punonjësve të SHPS në mbi 850. Megjithatë, efektiviteti i këtij shërbimi mbetet një sfidë, pasi shërbimi ende përballet me sfida, veçanërisht raportin e lartë të nxënësve për një psikolog, gjë që e bën të vështirë ofrimin e një ndihme të personalizuar dhe në kohë.

Hapa Praktikë drejt Mirëqenies Suaj Holistike

Përtej sfidave sistemike, ka shumë gjëra që mund të bëjmë individualisht për të kultivuar një mirëqenie më të mirë mendore dhe holistike. Kujdesi për veten nuk është luks, por domosdoshmëri.

Praktikoni Mindfulness: Nuk keni nevojë të meditoni për orë të tëra. Mjafton të merrni disa minuta në ditë për t’u fokusuar te frymëmarrja juaj, për të vëzhguar mendimet pa i gjykuar, ose për të shijuar një filxhan kafe pa shpërqendrime. Kjo praktikë e thjeshtë ndihmon në uljen e stresit.
Lëvizni Trupin: Aktiviteti fizik çliron endorfina, kimikate që përmirësojnë humorin. Një shëtitje në natyrë, një vrap i lehtë apo kërcimi me muzikën tuaj të preferuar mund të bëjnë një ndryshim të madh.
Flisni Hapur: Ndajeni atë që ndjeni me një mik të besuar ose një anëtar të familjes. Të verbalizosh ndjenjat është hapi i parë për t’i përpunuar ato dhe për të kuptuar se nuk jeni vetëm.
Normalizoni Ndihmën Profesionale: Të shkosh te psikologu është si të shkosh te çdo mjek tjetër kur diçka nuk shkon. Është një akt proaktiv për shëndetin tuaj dhe një shenjë force, jo dobësie.
Jini të Mirë me Veten: Pranoni që do të keni ditë të mira dhe ditë të këqija. Mos e fajësoni veten për ndjenjat tuaja. Praktikoni vetë-dhembshurinë dhe trajtojeni veten me të njëjtën mirësi që do t’i ofronit një miku.

Udhëtimi drejt një shoqërie më të shëndetshme mendërisht në Shqipëri është kompleks dhe kërkon një përpjekje të përbashkët. Ai kërkon politika më të mira nga qeveria, më shumë burime për shërbimet komunitare dhe një angazhim nga secili prej nesh për të thyer heshtjen, për të dëgjuar me empati dhe për të krijuar një mjedis ku kërkimi i ndihmës është jo vetëm i pranuar, por i inkurajuar. Hapi i parë fillon sot, me vendimin për t’i dhënë përparësi mirëqenies sonë mendore.

Mohim Përgjegjësie: Ky artikull ka vetëm qëllime informative dhe nuk përbën këshillë mjekësore. Për çdo shqetësim mbi shëndetin tuaj mendor, ju lutemi konsultohuni me një profesionist të kualifikuar të shëndetit mendor ose mjekun tuaj.