Politika Monetare dhe Inflacioni në Shqipëri

Hyrje: Një Vështrim i Përgjithshëm mbi Ekonominë Shqiptare dhe Rolin e Politikës Monetare

Në vitet e fundit, ekonomia shqiptare ka demonstruar një performancë të fortë dhe rezistente, e mbështetur kryesisht nga një bum në sektorin e turizmit dhe nga qëndrueshmëria e kërkesës së brendshme. Kjo trajektore pozitive, e cila ka bërë që prodhimi të tejkalojë nivelet para-pandemike, është shoqëruar nga një sfidë e rëndësishme makroekonomike: menaxhimi i presioneve inflacioniste. Ky artikull analizon marrëdhënien thelbësore midis veprimeve të politikës monetare të Bankës së Shqipërisë dhe dinamikës së inflacionit në vend. Performanca e fuqishme ekonomike, e cila në vitin 2023 u manifestua me një rritje reale prej 3.4%, është mbështetur nga konsumi privat dhe publik, si dhe nga një rritje e konsiderueshme e investimeve, përfshirë flukset e larta të investimeve të huaja direkte [(28. ALBANIA - European Economic Forecast. Spring 2024)]. Në vijim, do të trajtohen në mënyrë të detajuar masat e ndërmarra nga Banka e Shqipërisë, faktorët që ndikuan në rënien e inflacionit, motorët kryesorë që mbështesin rritjen ekonomike dhe parashikimet për periudhën afatmesme.

Dy zyrtarë të Bankës së Shqipërisë në një tryezë diskutimi gjatë një takimi zyrtar, me flamurin shqiptar dhe ekran me informacione ekonomike në sfond.

Lufta kundër Inflacionit: Nga Kulmi Historik te Rënia e Qëndrueshme

Përballja me inflacionin ka qenë objektivi kryesor i politikës monetare, veçanërisht pas arritjes së një piku historik prej 8.3% në tetor të vitit 2022, një periudhë e karakterizuar nga presione të larta të çmimeve në rang global [(28. ALBANIA - European Economic Forecast. Spring 2024)]. Megjithatë, një kombinim faktorësh ka kontribuar në një rënie të qëndrueshme dhe të shpejtë të tij. Rënia e çmimeve ndërkombëtare të energjisë dhe ushqimeve, forcimi i kursit të këmbimit të Lekut dhe një politikë monetare proaktive dhe shtrënguese ishin elementët kyç që mundësuan këtë disinflacion [(2024 Article IV Consultation-Press Release; Staff Report; and Statement by the Executive Director for Albania)]. Banka e Shqipërisë normalizoi në mënyrë graduale qëndrimin e saj, duke rritur normën bazë të interesit në mënyrë të përsëritur gjatë viteve 2022 dhe 2023, veprime që u vlerësuan si të suksesshme në uljen e inflacionit pa dëmtuar rritjen ekonomike [(Quarterly Monetary Policy Report, 2024/IV)]. Si rezultat i këtyre zhvillimeve, inflacioni shfaqi një rënie të theksuar, duke arritur në 2.3% në mars 2024 [(28. ALBANIA - European Economic Forecast. Spring 2024)]. Parashikimet tregojnë se inflacioni mesatar për vitin 2024 do të jetë rreth 2.2%, një shifër ndjeshëm më e ulët se objektivi prej 3% i Bankës së Shqipërisë [(Albania)].

Mjetet e Bankës së Shqipërisë: Evoluimi i Politikës së Normës Bazë të Interesit

Banka e Shqipërisë (BSh) operon me një objektiv parësor të qartë: ruajtjen e stabilitetit të çmimeve, i cili përkufizohet si një normë inflacioni afatmesëm prej 3% sipas objektivit të Bankës së Shqipërisë. Për të arritur këtë qëllim, gjatë vitit 2023, autoriteti monetar ndërmori një fazë të normalizimit të politikës monetare për të frenuar presionet e larta inflacioniste. Kjo strategji përfshiu rritje graduale të normës bazë të interesit, e cila kulmoi në nivelin 3.25% pas rritjeve kumulative gjatë vitit. Kjo masë shtrënguese, së bashku me faktorë të tjerë si rënia e çmimeve ndërkombëtare dhe forcimi i kursit të këmbimit, kontribuoi me sukses në uljen e inflacionit. Si rrjedhojë e rënies së inflacionit nën objektiv dhe kushteve më lehtësuese financiare globale, Këshilli Mbikëqyrës i BSh-së ndryshoi kurs në fund të vitit 2024. Në mbledhjen e 6 nëntorit 2024, u vendos ulja e normës bazë të interesit me 25 pikë bazë, duke e çuar atë në 2.75% për të siguruar konvergjencën e inflacionit drejt objektivit. Ky vendim u vlerësua si i përshtatshëm nga Fondi Monetar Ndërkombëtar (FMN), i cili sugjeroi se mund të ketë hapësirë për një ulje të mëtejshme modeste gjatë vitit 2025, me kusht që të mos shfaqen goditje të mëdha inflacioniste sipas vlerësimit të FMN.

Motorët e Ekonomisë: Si u Ruajt Rritja Pavarësisht Politikës Shtrënguese

Ekonomia shqiptare demonstroi një qëndrueshmëri të konsiderueshme, duke ruajtur një ritëm të fortë rritjeje pavarësisht politikës monetare shtrënguese të zbatuar për të kontrolluar inflacionin. Normalizimi i politikës monetare arriti të ulte inflacionin pa cenuar rritjen ekonomike apo stabilitetin financiar siç konstatohet nga Banka e Shqipërisë. Prodhimi i Brendshëm Bruto (PBB) real u rrit me 3.4% në vitin 2023 dhe parashikohet të lëvizë në nivele të ngjashme rreth 3.3-3.9% për vitin 2024 sipas parashikimeve të KE dhe Bankës Botërore, i mbështetur nga disa motorë kyç. Një shtytës primar ishte performanca e jashtëzakonshme e sektorit të turizmit, i cili arriti nivele rekord dhe nxiti një rritje të ndjeshme të eksporteve të shërbimeve që kontribuan pozitivisht në rritjen ekonomike. Njëkohësisht, kërkesa e brendshme mbeti e fortë, e ushqyer nga rritja e konsiderueshme e pagave në sektorin publik, konsumi privat dhe një rritje e dukshme e investimeve, përfshirë flukse të larta të investimeve të huaja direkte. Kjo dinamikë pozitive u reflektua edhe në tregun e punës, ku u vu re një përmirësim i ndjeshëm. Shkalla e papunësisë ra në nivele historikisht të ulëta, ndërsa pjesëmarrja në fuqinë punëtore u rrit në nivele rekord, duke arritur në 76.1% sipas të dhënave për Ballkanin Perëndimor.

Parashikimet dhe Sfidat për të Ardhmen: Rruga drejt Stabilizimit

Perspektiva ekonomike për Shqipërinë mbetet pozitive, por trajektorja e stabilizimit të çmimeve dhe rreziqet potenciale kërkojnë vëmendje të vazhdueshme. Parashikimet për inflacionin tregojnë një konvergjencë drejt objektivit 3% të Bankës së Shqipërisë, megjithëse afatet kohore ndryshojnë ndërmjet institucioneve. Banka e Shqipërisë parashikon se inflacioni do të arrijë objektivin deri në mesin e vitit 2025, ndërsa Fondi Monetar Ndërkombëtar sugjeron se një kthim i qëndrueshëm në këtë nivel nuk pritet para vitit 2026.

Rritja e Produktit të Brendshëm Bruto (PBB) pritet të mbetet solide, e mbështetur nga konsumi i brendshëm, investimet dhe sektori i turizmit. Parashikimet variojnë nga 3.3% për vitin 2024 sipas Komisionit Evropian në një mesatare prej rreth 3.5% në vit për periudhën 2024-2029 sipas FMN-së. Megjithatë, ekzistojnë sfida strukturore dhe rreziqe që duhen menaxhuar. Sektori bankar, ndonëse i mirëkapitalizuar, përballet me rreziqe që lidhen me ekspozimet e mëdha ndaj huamarrësve të caktuar dhe zgjerimin e shpejtë të kredisë për pasuritë e paluajtshme, ku dy të tretat e kredive në valutë janë të pambuluara nga rreziku i kursit të këmbimit. Kjo situatë nënvizon nevojën për reforma të vazhdueshme që synojnë rritjen e produktivitetit dhe përmirësimin e mjedisit të biznesit.

Në frontin fiskal, perspektiva është inkurajuese. Pas rënies nën 60% të PBB-së në vitin 2023, borxhi publik parashikohet të vazhdojë trajektoren rënëse, duke arritur në rreth 50% deri në vitin 2029. Kjo qëndrueshmëri fiskale krijon një bazë të fortë për përballimin e goditjeve të mundshme në të ardhmen dhe për mbështetjen e rritjes afatgjatë.

Përfundim: Një Balancim i Suksesshëm dhe Vështrimi përpara

Analiza e dinamikave makroekonomike të Shqipërisë nxjerr në pah një konkluzion të qartë: zbatimi i një politike monetare proaktive dhe të matur ka qenë thelbësor në arritjen e një ekuilibri delikat. Banka e Shqipërisë ia doli me sukses të frenonte presionet inflacioniste pa sakrifikuar rritjen ekonomike apo stabilitetin financiar, një arritje e konfirmuar nga institucionet kryesore ndërkombëtare. Ky sukses nuk ishte rezultat i një faktori të vetëm, por një kombinim i vendimmarrjes së kalibruar të autoritetit monetar, rënies së çmimeve globale të mallrave, forcimit të kursit të këmbimit dhe një dinamizmi të fortë të brendshëm ekonomik, i cili u ushqye kryesisht nga performanca e jashtëzakonshme e sektorit të turizmit.

Duke vështruar përpara, ruajtja e këtij stabiliteti makroekonomik kërkon vigjilencë dhe vazhdimësi në zbatimin e politikave prudente. Menaxhimi i rreziqeve në sektorin bankar dhe thellimi i reformave strukturore mbeten prioritete kyçe për të forcuar qëndrueshmërinë e ekonomisë. Vazhdimi i një koordinimi efektiv midis politikës fiskale dhe asaj monetare do të jetë vendimtar për të siguruar që Shqipëria të navigojë me sukses sfidat e ardhshme dhe të konsolidojë një rritje ekonomike të qëndrueshme dhe gjithëpërfshirëse.