Astro News
article
Health

Shëndeti në Shqipërinë Moderne

8 min read
author
Luljeta Çela

Në zemër të Ballkanit, Shqipëria krenohet me një trashëgimi të pasur kulinare dhe peizazhe që të ftojnë për aventura. Dieta jonë tradicionale mesdhetare, e pasur me perime të freskëta, vaj ulliri dhe produkte deti, është vlerësuar prej kohësh për përfitimet e saj shëndetësore. Megjithatë, një realitet i ri po merr formë. Ritmet e shpejta të jetës moderne, urbanizimi dhe ndryshimet në stilin e jetesës po sjellin sfida të reja për shëndetin tonë.

Ndërsa jetëgjatësia është rritur, sëmundjet jo të transmetueshme (SNT) janë bërë një shqetësim madhor shëndetësor dhe social, duke zënë rreth 96% të vdekshmërisë së përgjithshme në vitin 2018. [6] Ky është një ndryshim dramatik nga viti 1990, kur SNT-të përbënin 70% të vdekjeve. [6] Faktorët kryesorë të rrezikut përfshijnë tensionin e lartë të gjakut, rreziqet dietike, duhanpirjen dhe një indeks të lartë të masës trupore. [6] Ky artikull shërben si një udhërrëfyes i bazuar në evidenca për të lundruar në këtë peizazh kompleks, duke ofruar këshilla praktike dhe histori frymëzuese për të ndërtuar një jetë më të shëndetshme në Shqipërinë e sotme.

Pjata Shqiptare: Ripërfytyrimi i Traditës për Kohët Moderne

Dieta tradicionale shqiptare është një thesar. Ajo bazohet në fruta dhe perime të stinës, drithëra si gruri dhe misri, patate dhe vaj ulliri. [7] Shqipëria ka një histori të lashtë të kultivimit të ullirit dhe rrushit. [7] Por, zakonet tona të të ngrënit po ndryshojnë me shpejtësi. Urbanizimi dhe oraret e çrregullta të punës kanë bërë që gjithnjë e më shumë njerëz të anashkalojnë mëngjesin dhe të zgjedhin ushqime të gatshme. [7] Kjo “tranzicion ushqimor” po çon në rritjen e sëmundjeve kronike.

Ndërkohë që popullsia përballet me mbipeshën dhe obezitetin, probleme si anemia nga mungesa e hekurit dhe frenimi i rritjes tek fëmijët vazhdojnë të ekzistojnë, duke krijuar një “barrë të trefishtë” të kequshqyerjes. [7] Në vitin 2018, një studim zbuloi se prevalenca e hipertensionit ishte 24.3% për gratë dhe 29.8% për burrat, shifra këto që tregojnë një përkeqësim gjatë dekadës së fundit. [12]

Si mund ta përshtasim pjatën tonë për të përballuar këto sfida? Përgjigja nuk qëndron në braktisjen e traditës, por në përqafimin e saj me mençuri.

Speca të mbushura me oriz dhe barishte, një pjatë tradicionale shqiptare që shfaq ushqimin e pasur me perime.

Lëvizja është Jetë: Gjetja e Aktivitetit në Përditshmëri

Nga malet në bregdet, Shqipëria ofron mundësi të pafundme për të qenë aktiv. Megjithatë, stili modern i jetesës shpesh na mban të ulur për orë të tëra. Mungesa e aktivitetit fizik është një faktor rreziku i njohur për një sërë sëmundjesh kronike. [11] Një studim i vitit 2022 tregoi se vetëm rreth 29% e fëmijëve shqiptarë të moshës 11-15 vjeç kryenin aktivitet fizik të moderuar deri në të fuqishëm çdo ditë, ndërsa sjellja sedentare ishte më e përhapur te vajzat dhe fëmijët nga familje më pak të pasura. [26] Edhe tek të rriturit, nivelet e aktivitetit fizik janë të ulëta, gjë që është shqetësuese. [32]

Sipas Organizatës Botërore të Shëndetësisë (OBSH), aktiviteti fizik është çdo lëvizje trupore e prodhuar nga muskujt që kërkon shpenzim energjie. [29] Kjo përfshin punën, lojën, punët e shtëpisë dhe udhëtimet. Për të rriturit rekomandohen të paktën 150 minuta aktivitet aerobik me intensitet të moderuar në javë. [22]

Si ta integrojmë më shumë lëvizje në jetën tonë të zënë?

Forca e Zakonit dhe Shëndeti Mendor: Histori të Vogla, Ndryshime të Mëdha

Kalimi drejt një stili jetese më të shëndetshëm nuk është një sprint, por një maratonë. Çelësi është ndërtimi i zakoneve të qëndrueshme. Ushqyerja e shëndetshme nuk ka të bëjë me kufizime drastike, por me ndjenjën e të qenit mirë, plot energji dhe shëndet. [33] E njëjta gjë vlen edhe për aktivitetin fizik.

Një aspekt thelbësor i mirëqenies është shëndeti mendor. Lidhja mes shëndetit mendor dhe atij fizik është e pamohueshme. [20] Stresi kronik mund të përkeqësojë sëmundjet jo të transmetueshme. [11] Në Shqipëri, çështjet e shëndetit mendor, si depresioni, janë një shqetësim në rritje. Një anketë e vitit 2018 zbuloi se gati 60-70% e të anketuarve kishin kaluar një përvojë depresioni, [12] ndërsa pandemia ka shtuar stresin dhe ankthin. [9] Përqafimi i një stili jetese të shëndetshëm, që përfshin një dietë të ekuilibruar dhe aktivitet fizik të rregullt, nxit mirëqenien mendore dhe ndikon pozitivisht në humor. [25]

Le të marrim shembullin e Anës, një profesioniste 35-vjeçare nga Tirana. E mbytur nga puna dhe stresi, Ana vendosi të bëjë ndryshime të vogla. Filloi duke zëvendësuar byrekun e mëngjesit me kos dhe fruta. Më pas, nisi të ecte 30 minuta gjatë pushimit të drekës. Brenda disa muajsh, ajo jo vetëm që humbi peshë, por ndihej më energjike dhe më pak e stresuar. Historia e Anës është një dëshmi se ndryshimet e vogla dhe të qëndrueshme çojnë në rezultate të mëdha.

Një pjatë me perime të pjekura në furrë, duke përfshirë kungulleshka dhe speca, thelbësore për një dietë të shëndetshme dhe të pasur me perime.

Lundrimi në Detin e Informacionit: Dallimi i Faktit nga Fiksioni

Në epokën dixhitale, jemi të bombarduar me informacione shëndetësore, por jo të gjitha janë të besueshme. Mediat sociale janë bërë një terren pjellor për keqinformim, duke promovuar dieta “mrekullibërëse” dhe kura të paverifikuara. Keqinformimi mund të ndikojë negativisht në vendimet tona shëndetësore. [36]

Si të dallojmë informacionin e besueshëm?

Udhëtimi drejt një jete më të shëndetshme është personal dhe plot fuqi. Duke u mbështetur në trashëgiminë tonë të pasur ushqimore, duke përqafuar lëvizjen dhe duke u bërë konsumatorë të mençur të informacionit, ne mund të ndërtojmë një të ardhme më të shëndetshme për veten dhe për brezat që do të vijnë.

Shënim i Rëndësishëm: Ky artikull ofron informacion të përgjithshëm dhe nuk synon të zëvendësojë këshillën mjekësore profesionale. Gjithmonë konsultohuni me mjekun ose një profesionist të kualifikuar të kujdesit shëndetësor për çdo pyetje që mund të keni në lidhje me një gjendje mjekësore.

Burimet