Shqipëria në Udhëkryqin Mjedisor: Ekuilibri i Vështirë mes Zhvillimit, Ruajtjes dhe Klimës
Shqipëria ndodhet në një moment vendimtar, një udhëkryq ku shtytja për rritje të shpejtë ekonomike, e nxitur kryesisht nga turizmi dhe zhvillimi infrastrukturor, po përplaset dhunshëm me nevojën urgjente për të mbrojtur pasuritë tona natyrore. Ky konflikt mes fitimeve afatshkurtra dhe qëndrueshmërisë afatgjatë është sfida qendrore e kohës sonë, e përforcuar nga ndryshimet klimatike dhe sfidat e thella në qeverisje. Pyetja që shtrohet për të gjithë ne është: Çfarë të ardhmeje po ndërtojmë? Një të ardhme me rritje të paqëndrueshme apo një të ardhme ku prosperiteti ekonomik dhe shëndeti mjedisor ecin krah për krah?
Plagët e Hapura të Mjedisit Shqiptar
Realiteti aktual paraqet një tablo shqetësuese. Problemet janë të thella, sistemike dhe kërkojnë vëmendje të menjëhershme.
Kriza e Mbetjeve: Një Bombë me Sahat
Menaxhimi i mbetjeve në Shqipëri është në prag të kolapsit. Çdo vit, ne prodhojmë rreth 850,000 ton mbeturina urbane, por një pjesë e frikshme e tyre përfundon në lumenj, fusha dhe përgjatë vijës sonë të çmuar bregdetare. Shifrat janë alarmante: në vitin 2018, më shumë mbeturina u hodhën ilegalisht (610,762 ton) sesa në landfille të ligjshme (401,755 ton), ndërsa 190 landfille ilegale operojnë hapur. Ky dështim sistemik, i ushqyer nga korrupsioni dhe projektet e dështuara si inceneratorët fantazmë në Elbasan dhe Tiranë, ka pasoja katastrofike. Tymi toksik nga landfillet që marrin flakë vetvetiu pranë qendrave të mëdha si Elbasani dhe Vlora turistike, kërcënon drejtpërdrejt shëndetin publik. Me vetëm 70% të popullsisë që ka akses në shërbimin e grumbullimit, dhe me një shkallë riciklimi që vlerësohet të jetë ndërmjet 10% dhe 18.5%, ne jemi shumë larg objektivit prej 55% të kërkuar nga BE-ja. Kriza ka kaluar kufijtë, duke u bërë një problem diplomatik kur mbi 90% e mbetjeve plastike në brigjet kroate vijnë nga Evropa Jugore, veçanërisht nga Shqipëria.
Pyjet që Zhduken dhe Zjarret Shkatërruese
Pyjet tona, mushkëritë e vendit, janë nën një sulm të pamëshirshëm. Shqipëria humbi afërsisht 6.5% të mbulesës së saj totale pyjore nga viti 2001 deri në 2021. Më shqetësues është fakti se ndërsa sipërfaqja pyjore në letër mund të jetë rritur, vëllimi aktual i pyjeve (biomasa) ka rënë me mbi 30% ndërmjet viteve 2010 dhe 2022, duke treguar një degradim të rëndë të pyjeve cilësore. Shkaqet kryesore mbeten prerjet e paligjshme, të ushqyera nga varfëria dhe korrupsioni, si dhe zjarret shkatërruese. Vetëm në vitin 2024, një sipërfaqe tronditëse prej 46,623 hektarësh pyje u dogj, ndërsa përpjekjet për ripyllëzim mbuluan vetëm 150 hektarë. Kjo shkatërrimtari e ka bërë Shqipërinë vendin më të prekur nga erozioni në Evropë, duke çuar në përmbytje gjithnjë e më të shpeshta dhe më të rënda.
Bregdeti Nën Presion: Një Bukuri që Gërryhet
Vijat bregdetare të Adriatikut dhe Jonit po gërryhen nga një forcë e dyfishtë: një bum kaotik turistik dhe ndryshimet klimatike. Rreth 154 kilometra të bregdetit tonë janë të prekur nga erozioni. Numri i vizitorëve u dyfishua nga 5.1 milionë në 2018 në 10.1 milionë në 2023, duke nxitur ndërtime të shfrenuara dhe të parregulluara që përshpejtojnë shkatërrimin. Në Velipojë, deti përparon mbi pesë metra çdo vit, ndërsa në zonën e Golemit, 70 metra plazh kanë humbur në 16 vitet e fundit. Bunkerët e epokës komuniste që dikur qëndronin mbi duna rëre, tani janë të zhytur në ujë. Rritja e nivelit të detit dhe stuhitë më të shpeshta e përkeqësojnë situatën, me parashikime që paralajmërojnë se deri në vitin 2030, një e treta e zonave bregdetare do të përballen me rrezik të drejtpërdrejtë përmbytjeje.
Dritat e Shpresës: Nismat për një të Ardhme të Gjelbër
Pavarësisht tablosë së zymtë, ka shenja shprese dhe nisma transformuese që tregojnë se një rrugë tjetër është e mundur.
Parku Kombëtar i Vjosës: Një Fitore Globale nën Kërcënim
Në një moment historik për ruajtjen e natyrës në nivel global, në mars 2023, Shqipëria themeloi Parkun e parë Kombëtar të një Lumi të Egër në Evropë, duke mbrojtur lumin Vjosë, një nga sistemet e fundit lumore të paprekura të kontinentit. Ky sukses, i arritur përmes një partneriteti mes qeverisë, OJQ-ve dhe korporatave si Patagonia, është një model frymëzimi. Megjithatë, vetëm dy vjet pas shpalljes, parku përballet me rrezikun për t’u kthyer në një “park letre” - i mbrojtur me ligj, por jo në realitet. Kërcënimet vazhdojnë: nxjerrja e naftës me derdhje të shpeshta, minierat ilegale të bitumit, dhe veçanërisht nxjerrja e zhavorrit. Një raport i marsit 2025 identifikoi 36 impiante të nxjerrjes së zhavorrit dhe mbi 150 puse nafte që ndikojnë në zonën e parkut. Këto aktivitete rrezikojnë vetë karakterin “e egër” që parku u krijua për të ruajtur.
Revolucioni i Energjisë së Gjelbër: Dielli dhe Era si Aleatë
Duke kuptuar se varësia 98% nga hidrocentralet e bën atë të cenueshme ndaj thatësirave të shkaktuara nga klima, Shqipëria po bën një lëvizje strategjike drejt diversifikimit të burimeve të energjisë. Qeveria ka vendosur një objektiv ambicioz për të arritur 3 GW kapacitet të instaluar diellor deri në vitin 2030. Me projekte të mëdha si impianti 39 MW në Fier dhe ai 15 MW në Berat që pritet të jenë funksionalë deri në 2025, vendi po bën hapa gjigantë. Edhe energjia e erës po shfaqet si një forcë e re, me projekte që pritet të furnizojnë rreth 4% të energjisë elektrike të Shqipërisë deri në vitin 2025. Ky tranzicion jo vetëm që rrit sigurinë tonë energjetike, por e pozicionon Shqipërinë si një qendër potenciale të energjisë së gjelbër në Ballkan, duke kontribuar në sigurinë energjetike të Evropës.
Roli Ynë Kolektiv: Qeverisja, Shoqëria Civile dhe e Ardhmja
Motori kryesor për reformën mjedisore mbetet procesi i integrimit në BE. Kapitulli 27 (Mjedisi dhe Ndryshimet Klimatike) është një nga kapitujt më kompleksë dhe të kushtueshëm, duke kërkuar angazhim të palëkundur, kapacitete administrative dhe buxhete reale. Ndërsa raporti i progresit i BE-së për vitin 2024 ishte pozitiv, rruga përpara është e gjatë.
Në këtë rrugë, roli i shoqërisë civile është i pazëvendësueshëm. Një ekosistem i gjallë i OJQ-ve lokale dhe ndërkombëtare luan një rol kritik në monitorimin e krimeve mjedisore, avokimin për politika më të mira dhe zbatimin e projekteve konkrete të ruajtjes. Organizata si INCA, PPNEA, EcoAlbania dhe Qendra EDEN janë rojet tona të vijës së parë.
Në fund të ditës, zgjedhja është e jona. A do të vazhdojmë të sakrifikojmë pasuritë tona natyrore afatgjata për fitime të paqëndrueshme afatshkurtra? Apo do të kemi guximin të ndërtojmë një model zhvillimi që respekton kufijtë e natyrës dhe siguron një të ardhme të shëndetshme dhe të begatë për brezat që do të vijnë? Ju, si qytetarë, keni fuqinë të kërkoni llogari, të mbështesni bizneset e qëndrueshme dhe të ngrini zërin. Ne, si shoqëri, kemi detyrimin të bëjmë zgjedhjen e duhur. E ardhmja e Shqipërisë varet nga ky ekuilibër delikat.