Astro News
article
Technology

Teknologjia e Gjelbër dhe Zhvillimi i Shqipërisë

13 min read
author
Afrim Hoxha

Hyrje: Shqipëria në Udhëkryqin e Gjelbër

Për dekada, identiteti energjetik i Shqipërisë ka qenë i lidhur pazgjidhshmërisht me ujërat e saj. Me rreth 95% të kapacitetit prodhues që vjen nga hidrocentralet, vendi ynë ka qenë prej kohësh një fuqi rajonale në energjinë e rinovueshme. Por kjo varësi e theksuar, dikur një bekim, sot paraqet një sfidë kritike. Ndryshimet klimatike dhe paqëndrueshmëria e prurjeve të ujit e bëjnë sektorin tonë energjetik të cenueshëm, duke e detyruar Shqipërinë të kërkojë urgjentisht diversifikimin sipas një raporti të Iniciativës Evropiane për Klimën (EUKI).

Ky moment nuk është thjesht një krizë për t’u menaxhuar; është një mundësi transformuese. Teza e këtij shkrimi është e qartë: teknologjia e gjelbër nuk është vetëm një zgjidhje për sigurinë energjetike. Ajo është motori i një strategjie të re kombëtare për zhvillim të qëndrueshëm, rritje ekonomike dhe inovacion. Kjo qasje është mishëruar në Strategjinë e Specializimit Inteligjent (S3), e cila e pozicionon energjinë e rinovueshme si një nga tre shtyllat prioritare për të ardhmen e vendit, duke synuar ta shndërrojë Shqipërinë në një qendër inovacioni.

Në këtë artikull, do të eksplorojmë dimensionet e këtij revolucioni të gjelbër. Do të analizojmë kalimin historik nga mbështetja totale te hidroenergjia drejt projekteve ambicioze të energjisë diellore dhe asaj të erës. Do të hedhim dritë mbi kuadrin strategjik dhe investimet masive që po e bëjnë këtë tranzicion të mundur, si dhe do të shohim se si teknologjia po gjen aplikime praktike përtej rrjetit energjetik—nga bujqësia inteligjente që lufton thatësirën, te modernizimi i infrastrukturës me rrjete inteligjente. Së fundi, do të vlerësojmë ndikimin social-ekonomik të këtij ndryshimi, duke prekur krijimin e vendeve të reja të punës dhe rrugën e Shqipërisë për t’u bërë një lider i qëndrueshmërisë në rajon.

Nga Varësia te Diversifikimi: Revolucioni i Energjisë së Rinovueshme

Për dekada, shtylla kurrizore e energjisë në Shqipëri ka qenë uji. Sektori ynë energjetik ka një varësi pothuajse absolute nga hidrocentralet, të cilat përbëjnë rreth 95% të kapacitetit prodhues. Ky model, ndonëse i pastër, e ka bërë vendin jashtëzakonisht të cenueshëm ndaj ndryshimeve klimatike, veçanërisht thatësirave të zgjatura që ulin ndjeshëm prodhimin dhe rrisin nevojën për importe të kushtueshme energjie. Për të thyer këtë cikël varësie, Shqipëria po ndërmerr një kthesë strategjike dhe ambicioze.

Vendi ka vendosur objektiva të qarta: të arrijë që burimet e rinovueshme të përbëjnë deri në 52% të konsumit final të energjisë deri në vitin 2030, një synim ky i mbështetur edhe nga Strategjia e Specializimit Inteligjent (S3) e cila e ka vendosur energjinë e rinovueshme si një nga tre fushat prioritare për inovacion dhe zhvillim. Ky vizion shkon paralelisht me një objektiv afatgjatë për arritjen e neutralitetit klimatik deri në vitin 2050.

Hapat konkretë drejt këtij diversifikimi tashmë janë të dukshëm, veçanërisht në sektorin diellor. Një shembull flagrant i këtij progresi është termocentrali fotovoltaik i Karavastasë, një projekt masiv prej 140 MW i zhvilluar nga kompania Voltalia. Por vrulli nuk ndalet këtu. Së fundmi, janë miratuar dy projekte të reja në Fier dhe Lushnjë, secili me kapacitet 27 MW, ndërsa një hap inovativ po hidhet me ndërtimin e termocentralit të parë lundrues në Shqipëri, me kapacitet 30 MW, në rezervuarin e Gjançit.

Paralelisht, potenciali i energjisë së erës po fillon të shfrytëzohet seriozisht. Ndonëse deri më sot Shqipëria nuk ka pasur parqe eolike në shkallë industriale, peizazhi po ndryshon me shpejtësi. Projekte madhore janë në horizont, duke përfshirë një park eolik 234 MW nga Biopower Green Energy dhe Marseglia Group, si dhe një tjetër prej 222.5 MW i fituar nga konsorciumi Guris, Total Eren dhe Verbund. Për të nxitur më tej këtë sektor, qeveria ka hapur ankande konkurruese, siç është ai për 100 MW kapacitet në energjinë e erës, me mundësi zgjerimi deri në 150 MW. Këto zhvillime sinjalizojnë fillimin e një epoke të re, ku dielli dhe era do të luajnë një rol vendimtar në sigurimin e një të ardhme energjetike më të qëndrueshme dhe autonome për Shqipërinë.

Korniza Strategjike dhe Investimet: Motorët e Tranzicionit

Transformimi i sektorit energjetik nuk ndodh rastësisht; ai kërkon një plan të qartë dhe mbështetje financiare të fuqishme. Për Shqipërinë, ky tranzicion po udhëhiqet nga një kornizë strategjike e mirëmenduar dhe një thirrje për investime masive që po tërheqin vëmendjen ndërkombëtare.

Në themel të këtij vizioni qëndron Strategjia e Specializimit të Zgjuar (S3) 2024-2030, e cila shërben si një udhërrëfyes për inovacionin dhe zhvillimin e qëndrueshëm. Kjo strategji nuk fokusohet vetëm tek energjia, por e integron atë në një ekosistem më të gjerë ekonomik. Ajo identifikon tre fusha prioritare: energjia e rinovueshme dhe burimet natyrore; turizmi i qëndrueshëm që ruan integritetin ekologjik dhe historik; dhe një zinxhir ushqimor i shëndetshëm dhe i qëndrueshëm. Për sektorin e energjisë, kjo do të thotë liberalizim i tregut, procedura më të thjeshta për lejet dhe zhvillim i rrjeteve inteligjente dhe sistemeve të ruajtjes së energjisë.

Sigurisht, strategjitë mbeten në letër pa kapitalin e nevojshëm për t’i vënë në jetë. Banka Botërore ka theksuar se për të mbrojtur vendin nga ndikimet klimatike dhe për të zhbllokuar mundësi të reja ekonomike, Shqipëria ka nevojë për rreth 6 miliardë dollarë investime gjatë dekadës së ardhshme. Çka është më e rëndësishme, raportet e saj theksojnë se sektori privat pritet të kontribuojë me rreth 85% të këtij investimi, duke luajtur një rol vendimtar në tranzicionin e gjelbër të vendit.

Për të tërhequr këtë nivel investimesh, janë vendosur disa mekanizma mbështetës tërheqës. Një nga shtysat kryesore është mbështetja financiare nga Bashkimi Evropian, i cili ka alokuar 2.8 miliardë euro për infrastrukturën energjetike në kuadër të zotimeve të Deklaratës së Sofjes. Për më tepër, investitorët përfitojnë nga tarifa të garantuara afatgjata (feed-in tariffs) për 20 vjet, duke ofruar një stabilitet të çmuar financiar. Potenciali për instrumente të reja si obligacionet e gjelbra po eksplorohet gjithashtu për të diversifikuar burimet e financimit.

Vizioni strategjik i Shqipërisë shkon përtej vetëm plotësimit të nevojave të brendshme. Ambicia është që vendi të shndërrohet në një qendër rajonale për tregtimin e energjisë së rinovueshme. Ky objektiv mbështetet nga përmirësimi i interkonjeksioneve me fqinjët, duke përfshirë lidhjen me Italinë (Otranto HVDC), Greqinë dhe Maqedoninë e Veriut. Duke u pozicionuar si një pikë tranziti energjetike, Shqipëria jo vetëm që rrit sigurinë e rrjetit të saj, por gjithashtu mund të bëhet një furnizues kyç për Evropën, duke kontribuar në sigurinë energjetike të kontinentit.

Teknologjia e Gjelbër në Veprim: Përtej Rrjetit Energjetik

Revolucioni i gjelbër në Shqipëri nuk kufizohet vetëm te parqet e mëdha diellore apo turbinat e erës. Inovacioni po depërton në thelbin e ekonomisë, duke transformuar sektorë jetikë si bujqësia dhe infrastruktura, dhe duke shtruar rrugën për një të ardhme më të qëndrueshme dhe më efikase.

Në fushën e bujqësisë, fermerët shqiptarë po përballen gjithnjë e më shumë me sfidat klimatike, por ata nuk po qëndrojnë duarkryq. Përmes nismave mbështetëse, shumë prej tyre po adoptojnë teknologji eko-miqësore me kosto të përballueshme. Për shembull, në Vorë dhe Shkodër, fermerët kanë instaluar sisteme ujitjeje me energji diellore, të cilat jo vetëm ulin nevojën për punë krahu, por edhe përmirësojnë rendimentin e të korrave duke përdorur ujin në mënyrë më efikase. Një tjetër shembull frymëzues është përdorimi i makinerive për grirjen e kërpave të pemëve, që zëvendëson praktikën tradicionale të djegies. Kjo teknologji e thjeshtë ka një ndikim të madh, duke parandaluar çlirimin e sasive të konsiderueshme të karbonit në atmosferë.

Për të menaxhuar në mënyrë efikase energjinë e shtuar nga burimet e rinovueshme, modernizimi i rrjetit elektrik është thelbësor. Këtu hyjnë në lojë rrjetet inteligjente (smart grids) – një përmirësim i rrjetit tradicional që përdor teknologjinë dixhitale për të monitoruar dhe menaxhuar transportin e energjisë elektrike. Ky modernizim tashmë ka nisur. Operatori i Shpërndarjes së Energjisë Elektrike (OSHEE) po bashkëpunon me kompaninë NES për të instaluar matës inteligjentë në mbi 3,000 transformatorë në të gjithë vendin. Ky projekt synon të reduktojë ndjeshëm humbjet në rrjet dhe t’u japë operatorëve një pasqyrë të qartë mbi fluksin e energjisë, duke lehtësuar integrimin e burimeve të paqëndrueshme si dielli dhe era. Kjo lëvizje është në përputhje të plotë me Strategjinë e Specializimit Inteligjent (S3) të Shqipërisë, e cila e vendos zhvillimin e rrjeteve inteligjente si një prioritet kombëtar.

Vizioni për një Shqipëri të gjelbër shtrihet edhe në rrugët tona. Ndërsa automjetet elektrike bëhen gjithnjë e më të përhapura globalisht, nevoja për infrastrukturë mbështetëse është kritike. Strategjia S3 e njeh këtë nevojë dhe përfshin plane konkrete për ndërtimin e infrastrukturës thelbësore, siç janë stacionet e karikimit për transportin elektrik. Kjo lëvizje strategjike siguron që tranzicioni drejt transportit të pastër të jetë jo vetëm i mundshëm, por edhe praktik për qytetarët, duke krijuar një ekosistem të plotë të teknologjisë së gjelbër.

Ndikimi Ekonomik dhe Pjesëmarrja Qytetare

Tranzicioni i gjelbër në Shqipëri nuk është thjesht një ndryshim teknologjik; ai përfaqëson një transformim të thellë ekonomik dhe social. Përtej paneleve diellore dhe turbinave të erës, ky zhvillim po hap dyer të reja për punësim dhe po fuqizon qytetarët të bëhen pjesë aktive e së ardhmes energjetike të vendit.

Një nga përfitimet më të prekshme është krijimi i vendeve të reja të punës. Kalimi drejt burimeve të rinovueshme kërkon një fuqi punëtore të kualifikuar në fusha të ndryshme, nga instalimi dhe mirëmbajtja te konsulenca dhe menaxhimi i projekteve. Për të dhënë një ide të shkallës së këtij potenciali, arritja e objektivit për instalimin e 490 MW kapacitet fotovoltaik deri në vitin 2030 parashikohet të gjenerojë rreth 1,600 vende të reja pune sipas një analize të The Borgen Project. Ky bum ekonomik jo vetëm që do të mbështesë familjet, por do të forcojë edhe sektorë të tërë të ekonomisë lokale.

Në të njëjtën kohë, Shqipëria po bën hapa historikë për të demokratizuar energjinë. Për herë të parë, legjislacioni shqiptar, konkretisht me Ligjin Nr. 24/2023, njeh zyrtarisht konceptin e Komuniteteve të Energjisë së Rinovueshme (REC). Kjo risi ligjore u jep qytetarëve, bizneseve të vogla dhe autoriteteve lokale mundësinë të bashkohen për të prodhuar, konsumuar dhe menaxhuar energjinë e tyre në përputhje me direktivat më të fundit evropiane. Ky model transformon rolin e konsumatorit nga pasiv në një pjesëmarrës aktiv, duke siguruar që përfitimet e energjisë së pastër të ndahen në nivel lokal dhe të forcojnë pavarësinë energjetike të komuniteteve.

Për të siguruar që ky transformim të jetë gjithëpërfshirës, roli i shoqërisë civile është thelbësor. Nisma si “Lëvizja për Energji dhe Klimë” (LEK) po luajnë një rol kyç në ndërgjegjësimin e publikut dhe nxitjen e dialogut midis qytetarëve, ekspertëve dhe vendimmarrësve. Duke organizuar takime kombëtare dhe fushata informuese, këto organizata po ndihmojnë në ndërtimin e një mbështetjeje të gjerë publike për arritjen e objektivave kombëtare të energjisë së qëndrueshme për vitin 2030. Ky angazhim qytetar është garancia që tranzicioni i gjelbër nuk do të mbetet vetëm një strategji në letër, por një realitet i jetuar dhe i mbështetur nga të gjithë.

Përfundim: Ndërtimi i së Ardhmes së Gjelbër të Shqipërisë

Rruga e Shqipërisë drejt së ardhmes energjetike po kalon një transformim të thellë dhe historik. Po lëmë pas varësinë e madhe nga hidrocentralet, të cilat historikisht kanë siguruar mbi 95% të energjisë, për të përqafuar një portofol të diversifikuar dhe modern të teknologjive të gjelbra. Ky nuk është më thjesht një plan, por një realitet në zhvillim, ku projektet fotovoltaike dhe turbinat e para me erë po ndryshojnë peizazhin tonë energjetik. Kjo lëvizje strategjike synon jo vetëm të trefishojë kapacitetin e energjisë së rinovueshme deri në vitin 2030, siç theksohet në këtë analizë, por edhe të forcojë sigurinë tonë energjetike duke reduktuar ndjeshmërinë ndaj paqëndrueshmërisë së reshjeve, një sfidë e theksuar për sektorin e hidroenergjisë. Rritja e shpejtë, me mbi 200 MW kapacitet diellor të shtuar që nga viti 2020, dëshmon për një vrull të ri investimesh.

Ky transformim është themeli mbi të cilin Shqipëria po ndërton vizionin e saj për t’u bërë një lider rajonal në zhvillimin e qëndrueshëm. Falë vendndodhjes strategjike dhe ndërlidhjeve në rritje, vendi ynë po pozicionohet për t’u shndërruar në një qendër të rëndësishme për tregtimin e energjisë së rinovueshme në Ballkan, duke ofruar një burim alternativ kritik për Bashkimin Evropian. Paralelisht, me hyrjen në fuqi të Strategjisë së Specializimit Inteligjent (S3), Shqipëria po synon të bëhet një qendër inovacioni, ku energjia e rinovueshme është një nga tre shtyllat prioritare të zhvillimit ekonomik. Kjo strategji kombëtare fokusohet te liberalizimi i tregut, zhvillimi i rrjeteve inteligjente dhe përmirësimi i infrastrukturës, duke krijuar një ekonomi më elastike dhe konkurruese.

Megjithatë, realizimi i plotë i këtij potenciali ambicioz nuk mund të arrihet në izolim. Ai kërkon një bashkëpunim të vazhdueshëm dhe të fuqishëm mes të gjithë aktorëve të shoqërisë. Suksesi varet nga një partneritet i fortë mes qeverisë, e cila duhet të vazhdojë reformat dhe të lehtësojë procedurat, dhe sektorit privat, i cili është motori kryesor i investimeve. Mjedisi konkurrues i krijuar nga ankandet dhe tarifat mbështetëse është thelbësor për të tërhequr investitorë vendas dhe të huaj. Për më tepër, suksesi i strategjive afatgjata si S3 mbështetet në një dialog të hapur me të gjitha palët e interesuara për të siguruar që zhvillimi të jetë gjithëpërfshirës dhe i qëndrueshëm. E ardhmja e gjelbër e Shqipërisë është një projekt kombëtar që ndërtohet së bashku, çdo ditë.

Burimet